________________
નિર્મળ બુધ્ધિવાળાઓના મનને વિમોહિત કરતું નથી. ભાવાર્થ આત્મતત્ત્વ અનેક શકિતઓવાળું હોવાથી કોઈ અવસ્થામાં કર્મના ઉદયના નિમિત્તથી અનેકાકાર અનુભવાય છે. કોઈ અવસ્થામાં શુધ્ધ-એકાકાર અનુભવાય છે અને કોઈ અવસ્થામાં શુધ્ધા-શુધ્ધ અનુભવાય છે. તોપણ યથાર્થજ્ઞાની સ્યાદ્વાદના બળથી ભ્રમિત થતો નથી, જેવું છે તેવું જ માને છે; જ્ઞાન માત્રથી શ્રુત થતો નથી. (ર૭૨)
ઈતો ગતમનેકતાં દધદિતઃ સદાÀકતા - મિતઃ ક્ષણવિભંગુર ધ્રુવતિ સદૈવોદયાત્ ઈતઃ પરમવિસ્તૃત ધૃતમિતઃ પ્રદેશૈર્નિજે -
રહો સહજમાત્માસ્તદિદમદભુત વૈભવમ્ ાર૭૩ાા શ્લોકાર્થ : અહો ! આત્માનો તે આ સહજ અદૂભૂત વૈભવ છે કે એક તરફથી જોતાં તે અનેકતાને પામેલો છે અને એક તરફથી જોતાં સદાય તેનો ઉદય હોવાથી ધ્રુવ છે. એક તરફથી જોતા પરમ વિસ્તૃત છે અને એક તરફથી જોતાં પોતાના પ્રદેશોથી જ ધારણ કરી રખાયેલો છે. ભાવાર્થ : પર્યાયદષ્ટિથી જોતાં આત્મા અનેકરૂપ દેખાય છે અને દ્રવ્યદૃષ્ટિથી જોતાં એકરૂપ દેખાય છે. ક્રમભાવી પર્યાય દૃષ્ટિથી જોતાં ક્ષણભંગુર દેખાય છે અને સહભાવી ગુણદૃષ્ટિથી જોતાં ધ્રુવ દેખાય છે; જ્ઞાનની અપેક્ષાવાળી સર્વગત દૃષ્ટિથી જોતાં પરમ વિસ્તારને પામેલો દેખાય છે અને તે પ્રદેશોની અપેક્ષાવાળી દૃષ્ટિથી જોતાં પોતાના પ્રદેશોમાં જ વ્યાપેલો દેખાય છે. આવો દ્રવ્ય પર્યાયાત્મક અનંત ગુણધર્મવાળો વસ્તુનો સ્વભાવ છે. તે અજ્ઞાનીઓને આશ્ચર્ય ઉપજાવે છે કે આ તો અસંભવિત જેવી વાત છે ! જ્ઞાનીઓને જો કે વસ્તુ સ્વભાવમાં આશ્ચર્ય નથી તો પણ તેમને પૂર્વે કદી નહોતો થયો એવો અદ્ભુત પરમ આનંદ થાય છે અને તેથી આશ્ચર્ય પણ થાય છે. (૨૭૩) (૧) પર્યાયમાં અનેકતા છે (૨) પર્યાય ક્ષણભંગુર છે ક્ષેત્ર અપેક્ષાએ (૧) તે સર્વને જાણે છે તેથી સર્વગત છે અને (ર) છતાં અનાદિથી તે પોતાના પ્રદેશોમાં જ છે. આત્માનો વૈભવ કેવો છે? પૂર્વાપર વિરોધી જેવા લાગતા છતાં પણ અવિરોધી છે. જેમ કે :- (૧) પર્યાયમાં અનેકપણું દેખાવા છતાં વસ્તુ તરીકે તે એક છે. (૨) પર્યાય ક્ષણભંગુર દેખાવા છતાં વસ્તુ તરીકે તે એકરૂપ ધ્રુવ છે. (૩) એક સમયનું જાણપણું થવાથી લોકાલોકમાં વ્યાપી
૧૨૨
