________________
હોવાથી જ્ઞાનદશામાં શરીરની, વાણીની કે રાગની ક્રિયા પોતાની ભાસતી નથી. પર્યાય રાગથી વિમુખ થઈ સ્વભાવની સન્મુખ થઈ, પોતાનું અસ્તિત્વ પૂર્ણ સ્વરૂપ અનુભવમાં આવ્યું તો તે દશા થતાં કહે છે કે :- જ્ઞાનીને શરીરની કે વાણીની ક્રિયા કે વ્યવહારનો જે વિકલ્પ ઉઠે છે તે ક્રિયા મારી છે, હું તેનો કર્તા છું એમ ભાસતું નથી.
આત્માનુભૂલ જેમ દહીં વલોવવાથી માખણ કયારેક કયારેક નીકળે છે તેમ આત્માના શુધ્ધ સ્વરૂપની ભાવના કરતાં સ્વાનુભૂતિ કયારેક થોડી ક્ષણ માટે થાય છે. સ્વાનુભવ સમયે શુધ્ધ નયનું અવલંબન પણ છૂટી જાય છે. જયારે ઉપયોગ આત્મામાં સ્થિરતા પામે છે, ત્યારે ન તો ઈન્દ્રિયોના વિષયોનું ધ્યાન હોય છે કે મનની અંદર સંકલ્પ વિકલ્પ હોય છે. સ્વાનુભવમાં આત્મા એવો સ્થિર થઈ જાય છે કે સાધક-સાધ્યનો, ધ્યાતા-ધ્યયનો, જ્ઞાતા-જોયનો સઘળો દ્વૈતભાવ સ્વાનુભવમાં લય પામી જાય છે, કે જે દશા વચન અને મનથી અગોચર હોય છે. ત્યારે આત્મા સ્વયં અનુભવના રસાસ્વાદને પ્રત્યક્ષરૂપે વેદે છે, સ્વાનુભવ કે આત્માનુભૂતિ પ્રત્યક્ષજ્ઞાન છે. એટલે કે વેદવેદક ભાવપણે આસ્વાદરૂપ છે. સ્વાનુભવ તે આત્માનું સામાન્યજ્ઞાન છે. જેમાં આત્મા પોતાના સ્વરૂપના આનંદને અંશે વેદે છે. સંપૂર્ણ આનંદનું વદન તો તેરમાં ગુણસ્થાને રહેલા સર્વજ્ઞને હોય છે.
આત્માનુભૂતિ ને આત્મિકભાવ, સ્વાનુભૂલિ, નિર્વિકલ્પ દશા, આત્મ સ્કૂરતિ, આત્મ પરિણતિ, આદિ નામથી ઓળખવામાં આવે છે.
આત્માનુભૂતિ એટલે સમ્યગદર્શન. પરંતુ આ નિર્વિકલ્પ દશા અર્થાત ઉપયોગાત્મક આત્માનુભૂતિ સતત રહેજ એવો નિયમ નથી. તેથી સમ્યગદર્શન નાશ પામી જતું નથી પણ તે સ્થિતિ અંતરમાં સ્થિત રહેલી હોય છે અને આત્મા સવિકલ્પદશામાં આવી જાય છે. કારણ કે આ જ્ઞાન છઘી અવસ્થાનું જ્ઞાન છે. તેથી ઉપયોગ પલટાઈ શકે છે. પણ પ્રતીતિ કાયમ રહી શકે ખરી ! એટલે કે સ્વરૂપ આચરણ રહેલું હોય છે.
૧૨૬
