________________
કહો તોય એ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર કહો તોય અસંખ્યાત પ્રદેશી એ દ્રવ્ય, કાળ કહો તોય એ ત્રિકાળી દ્રવ્ય ને ભાવ કહો તોય એ જ્ઞાનમાત્ર દ્રવ્ય. એમ ચારેથી જોતાં જ્ઞાની અભેદ એક નિર્વિકલ્પ વસ્તુમાત્ર જ દેખે છે. અંતષ્ટિમાં ભેદ નથી. એમાં તો એકલો અભેદનો જ અનુભવ છે.
થોડયું ભાવો જ્ઞાનમાત્રોડહમસ્મિ; શેયો શેયજ્ઞાનમાત્રઃ સ નૈવ શેયો શેયઃજ્ઞાન કલ્લોલવલ્ગ;
જ્ઞાનશેયજ્ઞાતૃદ્ધસ્તુમાત્ર ર૭૧ શ્લોકાર્થ : જે આ જ્ઞાનમાત્ર ભાવ હું છું તે શેયોના જ્ઞાનમાત્રમ જ ન જાણવો; (પરંતુ) શેયોના આકારે થતા જ્ઞાનના કલ્લોલોરૂપે પરિણમતો તે, જ્ઞાન, શેય, જ્ઞાતામય વસ્તુમાત્ર તે શેય જાણવો યોગ્ય છે. ભાવાર્થ : જ્ઞાનમાત્ર ભાવ જાણન ક્રિયારૂપ હોવાથી જ્ઞાનસ્વરૂપ છે. વળી તે પોતે જ નીચે પ્રમાણે શેયરૂપ છે. બાહ્ય જોયો જ્ઞાનથી જુદાં છે. જ્ઞાનમાં પેસતાં નથી, સૈયોના આકારની ઝલક જ્ઞાનમાં આવતાં જ જ્ઞાન શેયાકારરૂપ દેખાય છે પરંતુ એ જ્ઞાનના કલ્લોલી (તરંગો) છે. તે જ્ઞાન કલ્લોલો જ જ્ઞાનવડે જણાય છે. આ રીતે પોતે પોતાથી જણાવવા યોગ્ય હોવાથી જ્ઞાનમાત્ર ભાવ જ યરૂપ છે. વળી પોતે જ પોતાનો જાણનાર હોવાથી જ્ઞાનમાત્ર ભાવ જ જ્ઞાતા છે. આ પ્રમાણે જ્ઞાનમાત્ર ભાવ, જ્ઞાન, શેય અને જ્ઞાતા એ ત્રણે ભાવોયુક્ત સામાન્ય વિશેષરૂપ વસ્તુ છે. “આવો જ્ઞાનમાત્ર ભાવ હું છું' એમ અનુભવ કરનાર પુરૂષ અનુભવે છે. (ર૭૧)
કવચિલ્લસતિ મેચક કવચિન્મચકામેચક, કવચિત્પનરમેચક સહજમેવ તત્ત્વ મમ 1 તથાપિ ન વિમોહ યમલમેઘસાં તન્મન;
પરસ્પર સુસંહત પ્રકટશકિતચક્ર ફુરત્ ાર૭રા શ્લોકાર્થઃ મારા તત્વનો એવો સ્વભાવ જ છે કે કોઈવાર તો તે આત્મતત્વ મેચક-અનેકાકાર, અશુધ્ધ-દેખાય છે, કોઈવાર મેચક-અમેચક બન્નરૂપ દેખાય છે અને વળી કોઈવાર અમેચક-એકાકાર શુધ્ધ દેખાય છે; પરસ્પર સુસંહતસારી રીતે ગુંથાયેલી પ્રગટ શકિતઓના સમુહરૂપે સ્કુરાયમાન તે આત્મતત્ત્વ
૧૨૧
