________________
ગુણ સ્વભાવરૂપ પરિણમન થવું તે છે. કારકો અનુસાર જે ક્રિયા વિકૃતરૂપે ન થાય એવો આત્માનો સ્વભાવ છે તે ભાવશકિત છે.
સ્વઆશ્રયે આત્માની જે પવિત્ર, નિર્મળ, નિર્વિકાર પરિણતિ થઈ તેમાં જ્ઞાનની શ્રધ્ધા, આનંદની પરિણતિનું જ્ઞાન સમાઈ જાય છે ને પોતાના સ્વ-પર પ્રકાશક જ્ઞાનના કારણે પરનું જ્ઞાન પણ તેમાં આવી જાય છે. જ્ઞાનની નિર્મળ, નિર્વિકાર, પરિણતિ પ્રગટ થઈ તે પોતાના ગુણનું કાર્ય છે આ ભાવશકિત છે.
૪૦. ક્રિયાશકિત ષટકારકો અનુસાર થવાપણારૂપ-પરિણમવારૂપ જે ભાવ તે-મથી ક્રિયાશકિત. આગળની શકિતમાં વિકૃત અવસ્થારૂપ ક્રિયા તેનાથી રહિત પરિણમવું એ રૂપ ભાવશકિત હતી. અહીં નિર્મળ અભેદ કારકો અનુસાર અવિકૃત-નિર્મળ ક્રિયાથી સહિત પરિણમવાની વાત છે. કર્તા, કર્મ, કરણ સંપ્રદાન, અપાદાન, આધાર (અધિકરણ) નિર્મળ અભેદ કારકો અનુસાર થવારૂપ જે ભાવ-નિર્મળ પરિણતિ થવારૂપ જે ભાવ-તે મયી ક્રિયાશકિત છે. અંતરમાં ત્રિકાળ નિર્મળ ષટકારક અનુસાર નિર્મળ પરિણતિ થવી એવો ભગવાન આત્માનો ક્રિયાગુણ-ક્રિયાશકિત છે. કહ્યું છે કે -
“જ્ઞાનક્રિયાભ્યામ્ મોક્ષ :- એટલે કે સ્વસંવેદન જ્ઞાન, આત્માનું સંવેદન તે જ્ઞાન અને રાગરહિત વીતરાગીભાવ તે ક્રિયા-આમ જ્ઞાન અને ક્રિયા મળીને મોક્ષ છે. નિર્મળ ષટકારકો અનુસાર નિર્મળ શુધ્ધ રત્નત્રયની પરિણતિ થવી તે મોક્ષનું કારણ છે. આ નિર્મળ પરિણતિરૂપે પરિણમવારૂપ ક્રિયાશકિત છે.
પર્યાયમાં પર્યાયના અશુધ્ધ ષટકારકો અનુસાર વિકાર થાય છે, તેમાં પરની અપેક્ષા નથી, ને દ્રવ્ય, ગુણ પણ કારણ નથી. એક સમયની રાગની પર્યાયમાં તે પર્યાય કર્તા, તે પર્યાય કર્મ, તે પર્યાય કરણ. તે પર્યાય સંપ્રદાન, તે પર્યાય અપાદાન, ને તે પર્યાય અધિકરણ એમ એક જ પર્યાયમાં તેના ફટકારકના પરિણમનથી વિકૃત અવસ્થા ઉત્પન્ન થાય છે. જ્યારે દ્રવ્યગુણના નિર્મળ કારકોની વાત છે તે અનુસાર આત્મા સ્વયં છ કારકરૂપ થઈને નિર્મળભાવપણે પરિણમે એવી એની ક્રિયાશકિત છે અને સ્વયમેવ છે કારકરૂપ થઈને કેવળજ્ઞાનાદિરૂપે પરિણમે એવો આત્માનો સ્વભાવ છે.
૧૦૯
