________________
આત્માને પોતાના નિર્મળ ભાવરૂપે પરિણમવા કોઈ પર-કારકોની અપેક્ષા નથી તેમજ આત્મા કારક થઈને જડની ક્રિયા કરે કે વિકારને કરે એવો પણ એનો સ્વભાવ નથી. પોતાના જ નિર્મળ કારકોને અનુસરીને પોતાના વિતરાગભાવરૂપે પરિણમવાની ક્રિયા કરે એવો આત્માનો સ્વભાવ છે. આ ક્રિયાશકિત છે.
૪૧. કર્મશકિત - (ષકારક-૧) પ્રાપ્ત કરાતો એવો જે સિધ્ધરૂપ ભાવ તે-મયી કર્મશકિત છે. સિધ્ધરૂપ ભાવ એટલે શું ? આત્માના નિર્મળ ભાવ પર્યાય પ્રગટ થવારૂપ જે શકિત છે તે તેની કર્મશકિત છે. અહીં સિધ્ધ પર્યાયની વાત નથી પણ નિર્મળ પર્યાયરૂપ જે ભાવ પ્રગટ થાય તેને અહીં સિધ્ધરૂપ ભાવ કહેલ છે.
સ્વદ્રવ્યના આશ્રયે પ્રાપ્ત કરાતો જે ભાવ તે સિધ્ધરૂપભાવ છે. સમ્યગદર્શનની પર્યાય, સમ્યગુજ્ઞાનની પર્યાય, સમ્યફચારિત્રની પર્યાય, કેવળજ્ઞાનની પર્યાય એમ ક્રર્મવર્તી પ્રગટેલી નિશ્ચિતા નિર્મળ પર્યાય તે સિધ્ધરૂપ ભાવ છે.
કર્મ નામની જીવમાં એક શકિત છે જેથી દ્રવ્યના આશ્રયે સહજ ના નિર્મળ પર્યાયની પ્રાપ્ત થાય છે. કર્મ શબ્દ ચાર અર્થમાં વપરાય છે.
(૧) જ્ઞાનાવરણાદિ જડ દ્રવ્યકર્મને કર્મ કહે છે. જે આત્માનો મૂળ સ્વભાવ નથી. (ર) રાગ, દ્વેષ, મોહ, આદિ વિકારી ભાવકર્મને પણ કર્મ કહે છે.-જે આત્માના મૂળ સ્વભાવરૂપ નથી. ઉછીનો લીધેલો પારિણામિક ભાવ છે. (૩) સમ્યગદર્શનાદિ નિર્મળ પરિણતિને કર્મ કહે છે -તે આત્માનું વાસ્તવિક કર્મ છે. (૪) અહીં જેનું વર્ણન છે તે જીવની કર્મશકિતને કર્મ કહે છે.-પ્રાપ્ત કરાતો એવો જે સિધ્ધરૂપ ભાવ-તે મય કર્મશકિત.
આત્માના આવા સ્વભાવને જાણીને અંતર્મુખ પ્રતીતિ કરે છે તેને દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મ બંધનો સંબંધ છૂટી જાય છે.
આત્માની એકેક શકિત છે તે પારિણામિકભાવે છે. અને તેનું કાર્ય છે તે ઉપશમ, ક્ષયોપશમ કે ક્ષાયનિભાવે છે, ઉદયભાવ તે શકિતનું કાર્ય નથી.
સમયસાર એટલે શું? દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મ અને નોકમરહિત શુધ્ધ ચૈતન્યધન આત્મા. તે ભગવાન સમયસાર છે. આ સમયસાર સ્થિતિ અંતદષ્ટિ કરવાથી શુધ્ધ કર્મની પ્રાપ્તિ રૂપ કાર્ય-સમયસાર પ્રગટ થાય છે.
૧૧૦
