________________
ભાવ પ્રગટયા તે હવે કાયમ રહેશે, પલટીને અજ્ઞાન-અશ્રધ્ધાનરૂપ નહિ થાય. આવું દ્રવ્યનું ભાવભાવરૂપ સામર્થ્ય છે.
૩૮. અભાવ - અભાવશકિત આત્મામાં અનંત શકિતઓ-ગુણો છે. અને તે બધી આત્મામાં એક સાથે વ્યાપેલી છે. તે તેનો સ્વભાવ છે. શુધ્ધ એક ચૈતન્યમાત્ર જ્ઞાયકસ્વરૂપી હું છું એમ જેને અંતરમાં દષ્ટિ થાય તેને તે દષ્ટિમાં અનંત શકિતઓની પ્રતીતિ સમાઈ જાય છે. પ્રથમ કહ્યું છે કે :- આત્મામાં વર્તમાન નિર્મળ વિદ્યમાન અવસ્થા હોય છે તે રૂપ ભાવશકિત છે. ત્યારબાદ કહ્યું કે-આત્મામાં વર્તમાન વિદ્યમાન અવસ્થા છે તેમાં પૂર્વોતર અવસ્થાઓ અવિદ્યમાન છે, તથા રાગના પરિણમનરૂપ અવસ્થા અવિદ્યમાન છે એવી અભાવશક્તિ છે. વળી ત્રીજી ભાવ અભાવ શકિત છે તેના કારણે વર્તમાન જે નિર્મળ અવસ્થા વિદ્યમાન છે તેનો વ્યય થઈને ભાવનો અભાવ થાય છે. ચોથી અભાવભાવ શકિતને લીધે વર્તમાન વિદ્યમાન અવસ્થા છે, તેમાં પછીની નિર્મળ અવસ્થાનો અભાવ છે તો તેના પછીના સમયે ભાવ ઉત્પાદ થઈ જશે. પાંચમામાં ભાવભાવ શકિત કહી. ભાવભાવશકિતને કારણે પ્રત્યેક ગુણની વર્તમાન પર્યાય જે નિર્મળ ભાવરૂપ છે તે નિર્મળભાવરૂપ જ રહેશે.
ધર્મના સાધકને વર્તમાનમાં વિકારના અભાવરૂપ જે પરિણમન થયું છે તે વિકારના અભાવરૂપ જ રહે છે એમ કહ્યું. વ્યવહાર રત્નત્રય રાગ વિકાર છે, તેના અભાવ સ્વભાવરૂપ સાધકનું વર્તમાન પરિણમન છે તે હવે પછી પણ અભાવરૂપ રહેશે. વર્તમાનમાં જેવું છે તેવું જ ભવિષ્યમાં રહેશે.
સિધ્ધની જેમ વસ્તુ-ચૈતન્ય ચિદાનંદ પ્રભુ પરથીને રાગથી ઉદાસ છે. એટલે કે વસ્તુ પરથી અભાવ સ્વભાવે છે. જેથી શ્રધ્ધાજ્ઞાનની દશામાં વિપરીતતાનો અભાવ છે. જ્ઞાનની પર્યાય જે નિર્મળ ભાવરૂપ છે તે નિર્મળભાવરૂપ સદાય જ રહેશે. જેને દ્રવ્યદષ્ટિ ખીલી છે તેને પછી પડવાનીખસવાની વાત જ નથી એટલે કે સ્વભાવષ્ટિવંત છે તેને વિપરીત પરિણમનનો તેની પર્યાયમાં અભાવ છે, ને નિર્મળ પરિણતિનો સદુભાવ છે. આ યાત્ અસ્તિ!-નાસ્તિ કહેવાય.
ભાવભાવ શકિતના કારણે નિર્મળ પરિણતિનો ભાવ-ભાવ રહેશે અને અભાવ-અભાવ શકિતના કારણે તેની પર્યાયમાં વિપરીતતાનો
૧૦૭
