________________
૩૭. ભાવભાવ શકિત ભગવાન આત્મામાં એક ભાવભાવ શકિત છે તેનું સ્વરૂપ શું છે ? - આત્મામાં દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયમાં જ્ઞાન છે તે ભાવરૂપ છે. દ્રવ્યમાં ભાવ છે, ગુણમાં ભાવ છે ને તદ્રુપ પરિણમતા પર્યાયમાં પણ સમયે સમયે ભાવ છે. આનું નામ ભાવભાવશકિત છે. દા.ત. જ્ઞાનની પર્યાય વર્તમાન છે, એવી ને એવી પર્યાય બીજે બીજે સમયે પણ રહેશે એટલે કે જ્ઞાનની એની એ પર્યાય ન રહે, પણ જ્ઞાનની જાતિ એવી ને એવી રહેશે. વર્તમાનમાં મતિ શ્રુતજ્ઞાનની નિર્મળ પર્યાય છે, તે ભાવ-ભાવશકિતના કારણથી એવી ને એવી ભાવભાવરૂપે નિર્મળ જ્ઞાનરૂપે રહેશે. દ્રવ્યગુણમાં તો નિર્મળતા છે, પર્યાયમાં પણ જ્ઞાનની દશા એવા ને એવા નિર્મળભાવે રહેશે. જેમ જ્ઞાનની તેમ સમકિતની, ચારિત્રની વર્તમાન નિર્મળ પર્યાય, નિર્મળ સમકિત અને ચારિત્રરૂપે રહેશે. આવી ભાવભાવ શકિત છે. તેનું ભાવભાસન થયા વિના ધર્મ થઈ જાય એમ કદી બનતું નથી. જેમ કે - જ્ઞાનની પર્યાય વર્તમાન ભાવરૂપ છે તે ભાવરૂપ જ્ઞાન....જ્ઞાનરૂપ રહેશે, તે અજ્ઞાનરૂપ નહિ થાય, ને તે અન્યરૂપ પણ નહિ થાય. જ્ઞાનની પર્યાય અજ્ઞાનરૂપ થઈ જાય અથવા અન્ય શ્રધ્ધાનાદિરૂપ થઈ જાય એમ ત્રણે કાળમાં બનતું નથી. આવી ભાવભાવશકિત છે. શુધ્ધ ચૈતન્યની દૃષ્ટિ થાય એટલે જે જ્ઞાનની જાત છે તે જ્ઞાન ભાવરૂપ રહેશે. સમકિત સદા નિર્મળ શ્રધ્ધારૂપ રહેશે ને ચારિત્રની સ્થિરતારૂપ જ રહેશે. તેને કોઈને કરવી પડતી નથી. એ તો દ્રવ્યનો એવો જ ભાવભાવ સ્વભાવ છે.
સમ્યગદર્શન-જ્ઞાન અને વીતરાગી ચારિત્રદશા થાય તે સાધકદશા છે. પહેલાં સ્વરૂપસ્થિરતાના ભાવ હતા તે વૃધ્ધિગત થઈ વિશેષ ચારિત્રદશા પ્રગટ થઈ તે મુનિદશા છે. ત્યાં જે જાત પ્રગટી તેમજ તે પૂર્ણ શુદ્ધ અવસ્થામાં પણ રહેશે.
પર્યાય દ્રવ્યના આશ્રયે પરિણમી તો પર્યાય દ્રવ્યમાં તન્મય થઈ ગઈ એટલે શું? પર્યાય દ્રવ્ય રૂપ થઈ જાય, કે દ્રવ્ય પર્યાયરૂપ થઈ જાય એમ નહિ પણ પરસન્ખતા હતી તે સ્વસમ્મુખતા થઈ. પરમાં એકત્વ માન્યું હતું તે સ્વમાં એકત્વ માની પ્રગટ થઈ-આને તન્મય થઈ એમ કહેવાય છે. પર્યાય તો પર્યાયરૂપ રહીને દ્રવ્યનું જ્ઞાન શ્રધ્ધાન કરે છે. જે જ્ઞાન શ્રધ્ધાનરૂપ
૧૦૬
