Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 54

તે બતાવે છે. (૬) મિથ્યાત્વ અવસ્થામાં જે સમયે જાણરૂપ જ્ઞાન છે અને વિશુધ્ધતારૂપ ચારિત્ર છે તે સમયે નિર્જરા છે. જે સમયે અજાણરૂપ જ્ઞાન છે અને સંકલેશરૂપ ચારિત્ર છે તે સમયે બંધ છે. તેમાં વિશેષ એટલે કે અલ્પ નિર્જરા અને ઘણો બંધ થાય છે, તેથી તે અલ્પ નિર્જરાની ઉપેક્ષા કરીને મિથ્યાત્વ અવસ્થા વિષે કેવળ બંધ કહ્યો. જેમ કે કોઈ પુરૂષને નફો થોડો અને નુકશાની ઘણી, તો તે પુરૂષ ટોટાવાળો (નુકસાનવાળો) જ કહેવાય. પરંતુ બંધ અને નિર્જરા વિના જીવ કોઈ અવસ્થામાં હોતો નથી. દૃષ્ટાંત આ પ્રમાણે જો વિશુધ્ધતા વડે નિર્જરા ન થતી હોય તો એકેન્દ્રિય જીવ નિગોદ અવસ્થામાંથી વ્યવહાર રાશિમાં કોના બળથી આવત? ત્યાં જ્ઞાનગુણ તો અજાણરૂપ, ઘેલછારૂપ, અબુધ્ધરૂપ છે, તેથી જ્ઞાનગુણનું તો બળ નથી; પણ વિશુધ્ધ ચારિત્રના બળથી જીવ વ્યવહારરાશિમાં ચઢે છે. જીવ દ્રવ્યમાં કષાયની મંદતા થાય છે તેથી નિર્જરા થાય છે. એ મંદતાના પ્રમાણમાં શુધ્ધતા જાણવી.
- હવે ગર્ભિત શુધ્ધતા સુધી જીવ આંવ્યો છે ત્યાંથી આગળ વધીને વ્યક્ત શુધ્ધતા કેમ થાય અને મોક્ષમાર્ગ તરફ કેમ જાય ? તેની વાત કરે છે :(૭) જાણપણું જ્ઞાનનું અને વિશુધ્ધતા ચારિત્રની એ બન્ને મોક્ષમાર્ગાનુસારી છે તેથી બંનેમાં વિશુધ્ધતા માનવી; પરંતુ વિશેષ એટલે કે તે ગભિત શુધ્ધતા છે, પ્રગટ શુધ્ધતા નથી એ બંને ગુણની ગર્ભિત શુધ્ધતા
જ્યાં સુધી ગ્રંથિભેદ થાય નહિ ત્યાં સુધી મોક્ષમાર્ગ સાથે નહિ, પરંતુ એ બન્ને ગુણોની ગર્ભિત શુધ્ધતા ઊર્ધ્વતા અવશ્ય કરે. જ્યારે ગ્રંથિભેદ થાય ત્યારે એ બંનેની શાખા ફૂટે અને ત્યારે એ બંને ગુણ ધારા પ્રવાહ રૂપે મોક્ષમાર્ગ તરફ ચાલે. જ્ઞાનગુણની શુધ્ધતા વડે જ્ઞાનગુણ નિર્મળ થાય. તથા ચારિત્ર ગુણની શુધ્ધતા વડે ચારિત્રગુણ નિર્મળ થાય. એ (જ્ઞાન) તો કેવળ જ્ઞાનનો અંકુર છે, અને ચારિત્ર તે યથાખ્યાતચારિત્રનો અંકુર છે.
જાણપણારૂપ જ્ઞાન અને મંદકષાયરૂપ ચારિત્ર-તેમાં જે ગર્ભિત શુધ્ધતા છે તેનાથી પણ અકામ નિર્જરા છે. એમ પહેલાં કહ્યું છે તે સંબંધી શંકા-સમાધાન દ્વારા વધુ સ્પષ્ટતા કરે છે.
અહીં કોઈ આશંકા કરે છે કે તમે કહ્યું કે જ્ઞાનનું જાણપણું અને ચારિત્રની વિશુધ્ધતા એ બંનેથી નિર્જરા થાય છે, ત્યાં જ્ઞાનના જાણપણાથી
પર