Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 80

અભુત અનંત આશ્ચર્યોનું નિધાન ચૈતન્ય વસ્તુ તું છો. તો અંતરમાં માહાસ્ય લાવી અંતરદૃષ્ટિ કરી પરિણમી જા; એથી સુખનું નિધાન એવો ધર્મ પ્રગટશે. અને અનાદિકાળથી સંસારની રઝળપાટ કરી રહ્યો છે તે મટી જશે. આમ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય ત્રણેમાં વ્યાપે એવી દર્શન શકિતના ઉપયોગ વડે તું દેખે તે યર્થાથ દેખવું છે. કેમકે તેમાં પરાવલંબન નથી.
૪. જ્ઞાન શકિત જે જ્ઞય પદાર્થોના વિશેષરૂપ આકારોમાં ઉપયુક્ત થાય છે એવી જ્ઞાન ઉપયોગમયી જ્ઞાનશકિત.
જે સમયે દર્શનશકિત છે તે જ સમયે આત્મામાં સાકાર ઉપયોગમયી જ્ઞાનશકિત છે. જ્ઞાનશકિત સાકાર છે એટલે શું? તે શેય પદાર્થોને-સ્વ અને પર, જીવ અને અજીવ, સર્વ પદાર્થોને વિશેષપણે ભિન્ન ભિન્ન કરીને જાણે છે અને ભેદને પણ જાણે છે. દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયને-સર્વને જાણે છે. જ્ઞાન છે તે સર્વને સર્વભાવોને ભેદરૂપ પણ જાણે છે.
એક સમયની જ્ઞાનની પર્યાય સંર્વને ભિન્ન ભિન્ન જાણે અને તે જ સમયે દર્શનશકિતની પર્યાય સર્વને અભિન્ન પણ દેખે.
- જ્ઞાન અરુપી-અનાકાર-નિરાકાર જ છે. પણ જ્ઞાનમાં સ્વ-પર સહિત ચેતન-અચેતન સમસ્ત પદાર્થોને વિશેષપણે આકારો સહિત જાણવાનું વિશેષ અસાધારણ સામર્થ્ય છે તેથી તે સાકાર છે. આ પ્રમાણે :
(૧) પુદ્ગલની જેમ રૂપી નહિ હોવાથી જ્ઞાન નિરંજન-નિરાકારઅનાકાર છે. (૨) અરુપી આકાર ક્ષેત્ર સહિત હોવાથી સાકાર છે. પણ એ વાત અહીં નથી. (૩) સ્વ-પરને દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય સહિત સમસ્ત પદાર્થોને વિશેષપણે ભિન્ન ભિન્ન જાણવાના અસાધારણ સામર્થ્ય સહિત છે. માટે જ્ઞાન સાકાર છે એમ અહીં વાત છે. ભેદને વિષય નહિ કરતી હોવાથી દર્શનશકિત અનાકાર ઉપયોગમયી છે, અને ભેદ-અભેદ સર્વને જાણી લેતું હોવાથી જ્ઞાન સાકાર છે.
જ્ઞાન પોતે પોતામાં જ સ્થિત રહીને સર્વને જાણી લે છે. આવી શકિત સાકાર જીવમાં (ઉપયોગવાળા જીવમાં) કાયમ રહેલી છે. આવી શકિતવાળા શકિતમાન આત્માનો મહિમાં લાવી અંતરમાં રુચિ કરે તેને કેવળજ્ઞાનની શંકા રહે નહિ.
७८