________________
૧૭. અગુરુલઘુત્વ શકિત
ષસ્થાનપતિત વૃદ્ધિહાનિરૂપે પરિણમતો, સ્વરૂપના કારણરૂપવસ્તુને સ્વરૂપમાં રહેવાના કારણરૂપ એવો જે વિશિષ્ટ-ખાસ ગુણ તે સ્વરૂપ અગુરુલઘુત્વશકિત અવિભાગ પરિચ્છેદોની સંખ્યારૂપ ષટસ્થાનોમાં પડતીસમાવેશ પામતી વસ્તુ સ્વભાવની વૃદ્ધિ હાનિ જેનાથી થાય છે અને જે ગુણ વસ્તુને સ્વરૂપમાં ટકવાનું કારણ છે, એવો ગુણ આત્મામાં પણ છે; તેને અગુરુલઘુત્વ ગુણ કહેવામાં આવે છે. આ શકિત દ્રવ્યૂ ગુણ પર્યાયમાં-ત્રણેમાં વ્યાપે છે. યથાર્થ રીતે અગુરુલઘુત્વશકિતનું સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ તો કેવળજ્ઞાનગમ્ય રહેલું છે.
એક સમયની પર્યાયમાં ષટગુણ હાનિવૃધ્ધિ થાય છે તે આપ્રમાણે છે :- ૧. અનંતગુણવૃધ્ધિ. ૨. અસંખ્યાતગુણવૃધ્ધિ. ૩. સંખ્યાતગુણવૃધ્ધિ. ૪. અનંતગુણહાનિ. ૫. અસંખ્યાત ગુણહાનિ. ૬. સંખ્યાતગુણહાનિ. ૧. અનંતભાગવૃધ્ધિ. ૨. અસંખ્યાત્માગવૃધ્ધિ. ૩. સંખ્યાતભાગવૃધ્ધિ. ૪. અનંતભાગહાનિ. ૫. અસંખ્યાતભાગ હાનિ. ૬. સંખ્યાતભાગ હાનિ.
આમ થવા છતાં ભગવાન આત્મા અનંત ગુણનો ભંડાર સદાય પોતાના સ્વરૂપમાં જ પ્રતિષ્ઠિત રહે છે તેનો કોઈપણ ગુણ અન્યગુણ રૂપ થઈ જતો નથી તથા તેના અનંતગુણ દ્રવ્યથી છુટા પડી વિખરાઈ જતા નથી. આત્માની કોઈપણ પર્યાય અન્ય પર્યાયરૂપે થઈ જતી નથી. દરેક દ્રવ્ય પોતપોતાના સ્વરૂપમાં ટકી રહે છે. અગુરુલઘુ સ્વભાવી ભગવાન આત્માને ઓળખી સૃષ્ટિગત કરતાં પર્યાયમાં નિર્મળતા પ્રગટે છે અને આ જ ધર્મ છે.
આકાશના પ્રદેશની શ્રેણિ સમ છે. વિષમમાત્ર એક પ્રદેશ વિદિશાની શ્રેણિ છે. સમશ્રેણિ છ છે, અને તે બે પ્રદેશી છે. પદાર્થમાત્રનું ગમન સમશ્રેણિએ થાય છે, વિષમ શ્રેણિએ થતું નથી, કારણ કે આકાશના પ્રદેશની સમશ્રેણિ છે. તેમજ પદાર્થમાત્રમાં અગુરુલઘુધર્મ છે. તે ધર્મે કરીને પદાર્થ વિષમ શ્રેણિએ ગમન નથી કરી શકતા.
દરેક પદાર્થમાં સમય સમય ખટચક્ર ઊઠે છે; તે એ કે ૧. સંખ્યાતગુણ વૃધ્ધિ. ૨. અસંખ્યાતાગુણ વૃધ્ધિ. ૩. અનંતગુણવૃધ્ધિ. ૪. સંખ્યાતગુણ હાનિ. ૫. અસંખ્યાતગુણ હાનિ અને ૬. અનંતગુણ હાનિ. જેનું સ્વરૂપ શ્રી વીતરાગદેવ અવાગોચર કહે છે. (વ્યા.સા.૧/૨૧૩,૨૧૨)
૯૧
