________________
ચિદાનંદમય ચૈતન્ય વસ્તુ છોડીને જડ દેહમાં ને વિકારમાં પોતાનો વાસ માની રહ્યો છે. હે જીવ ! તે તારો સાચો વાસ નથી. જડ દેહમાં ને વિકારમાં વસવાનો તારો સ્વભાવ નથી. તારો સ્વભાવ તો તારા શ્રધ્ધા, જ્ઞાન-આનંદ ઈત્યાદિ અનંત સ્વધર્મોમાં વસવાનો છે. માટે તારા આવા સ્વભાવને ઓળખીને તેમાં વાસ કર, તેમાં શ્રધ્ધા, જ્ઞાન-રમણતા કર; ને વિકારની વાસના છોડી દે. દેહ અને વિકારની વાસના છોડી, અનંત ધર્મસ્વરૂપ એક સ્વરૂપાત્મક-એકાકાર નિજ આત્માને ઓળખવો તે અનેકાંત છે. અને તેનું ફળ પરમ અમૃત છે, પરમ સુખની પ્રાપ્તિરૂપ પરમામૃત છે. આમ કરીને આત્માને સ્વધર્મમાં રહેલો અનુભવ. એમ કરતાં શરીરથી સંબંધ છૂટીને તને અશરીરી મુકતદશાની પ્રાપ્તિ થશે. આ સ્વધર્મવ્યાપકત્વ શકિત છે. ર૬. સાધારણ – અસાધારણ (સાધારણાસાધારણ) | ધર્મત્વ શકિત
સ્વપરના સમાન, અસમાન અને સમાનાસમાન એવા ત્રણ પ્રકારના ભાવોના ધારણ સ્વરૂપ આ શકિત રહેલી છે.
આત્મામાં અનંત ધર્મો છે. તેમાં જે કોઈ સ્વ-પરના સમાન ધર્મો છે તે સાધારણ છે. અસ્તિત્વ, વસ્તુત્વ, દ્રવ્યત્વ, પ્રમેયવાદિ ધર્મો સાધારણ છે, કેમકે તે ધર્મો જેમ આત્મામાં છે તેમ આત્મા સિવાયના બીજા અન્ય દ્રવ્યોમાં પણ છે. આવા સમાન-સાધારણ ધર્મો આત્મામાં એકી સાથે રહેલા અનંત છે. સ્વમાં અને પરમાં હોય એવા સાધારણ ધર્મો અનંત છે.
આત્મામાં અનંત ધર્મો છે તેમાં એકલા સ્વમાં-આત્મામાં જ હોય છે તે આત્માના અસમાન-અસાધારણ ધર્મ કહેવાય છે. જ્ઞાનાદિ આત્માના અસાધારણ ધર્મો છે તે પણ અનંત છે. તેમાં જ્ઞાન આત્માનો સ્વ પરને જાણવારૂપ ધર્મ હોવાથી તે આત્માની અસાધારણ ધર્મત્વ શકિત છે.
વળી આત્મામાં કોઈ એવા ધર્મો છે કે, કોઈ પરદ્રવ્ય સાથે સમાન હોય તો કોઈ પરદ્રવ્ય સાથે અસમાન હોય તેવા ધર્મો સાધારણાસાધારણ કહેવાય છે જેમ કે અરૂપીપણું એ આત્માનો સાધારણા-સાધારણ ધર્મ છે કેમકે આ ધર્મ ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશસ્તિકામાં પણ છે પણ પુગલમાં નથી એટલે કે ધર્માસ્તિકાયાદિની અપેક્ષાએ જીવનો અરૂપીપણાનો ધર્મ સાધારણ છે ને પુદ્ગલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ જીવનો તે અસાધારણ ધર્મ છે.
આમ ત્રણ પ્રકારના ધર્મો (ગુણો) આત્મામાં એકી સમયે રહેલા છે.
८८
