________________
વસ્તુમાત્રની મૂળ અવસ્થા સ્થિતિ તે સ્વકાળ અને. (૪) વસ્તુની મૂળ સહજ શકિત તે સ્વભાવ.
* આવી પોતાની અભેદ અખંડ નિર્વિકલ્પ ચીજનું વલણ કરીને તરૂપ પરિણમવું તે ધર્મ છે એ જ તત્ત્વશકિત છે.
વસ્તુ (આત્મા)માં એક તત્વશકિત રહેલી છે. તેનું તરૂપ પરિણમન થાય તે ભવના અંતનો ઉપાય છે. પોતાના સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપમાં એકાગ્ર થઈ તેના આશ્રયે પરિણમતાં જ્ઞાનસ્વરૂપ, આનંદ-સ્વરૂપ એવું તરૂપ પરિણમન થાય તે ભવના અંતનો ઉપાય છે. શકિત (સત્તા)નું તદ્રુપ પરિણમન થાય તેને જ આત્મા કહ્યો છે.
નિજ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મદ્રવ્યનો આશ્રય કરી અંતરમાં નિર્વિકલ્પ આનંદની અનુભવદશા પ્રગટ કરે ત્યારે તારી સમજણ સાચી થઈ ગણાય. બાહ્યમાં રાગને મંદ કરી લાખોના દાન આપવામાં આવે તો પણ શું ? એથી પુણ્ય બંધાય, સંસાર મળે પણ તરૂપ ચૈતન્યની નિરાકુળ આનંદની પરિણતિ ન થાય.
તારા આત્મામાં તરૂપ તત્ત્વશકિત છે; તેને ઓળખી અંતર્મુખ થતાં જ તેનું તદ્રુપ પરિણમન થાય છે અને આ જ ધર્મ છે, આ જ મોક્ષમાર્ગ છે.
૩૦. અતત્ત્વ શકિત તસ્વરૂપ ન હોવારૂપ અથવા તસ્વરૂપે નહિ પરિણમવારૂપ અતત્ત્વશકિત આત્મામાં છે આ શકિતથી ચેતન જડરૂપ થઈ જતો નથી.
રાગરૂપે ન થવું, પુણ્યભાવપણે ન થવું, પરદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવપણે ન થવું એની અતત્ત્વ નામની જીવમાં શક્તિ છે. પોતાના સ્વદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળભાવપણે રહેવું, નિર્મળ થવું-તે તત્ત્વશકિત છે. અને અહીં પરદ્રવ્ય-ક્ષેત્રકાળભાવપણે ન પરિણમવું તે અતત્ત્વ નામની શકિત છે.
પદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ તે આત્મામાં અતરૂપ છે, પરદ્રવ્ય-ક્ષેત્રકાળ-ભાવથી નાસ્તિરૂપ છે તે અતત્ત્વશકિત છે. સ્વપણે હોવું ને પરપણે ન હોવું એવી જીવનમાં એક વિરુધ્ધ ધર્મત્વ શકિત છે. આથી પરસ્પર વિરોધી પ્રતીતા થતા ધર્મો એક સાથે એક દ્રવ્યમાં અવિરોધપણે રહે છે. આ તત્ત્વશકિત અને અતત્ત્વશકિતના પરિણમનમાં વીતરાગતાનું વદન થાય છે. રાગના અભાવરૂપ અને વીતરાગ ભાવના સદ્ભાવરૂપ પરિણમન ત્યાં થાય
૧૦૧
