________________
સ્વીકાર થાય ત્યારે દર્શન શકિત પર્યાયમાં જણાય છે. એટલે કે દેખવારૂપ પર્યાય પ્રગટ થાય છે.
આપણો આત્મા અંતરમાં વિકલ્પના વસ્રરહિત-નિર્વિકલ્પ-અનંત શકિતઓનો સમુહ છે તે સ્થિતિમાં તેને દિગંબર કહ્યો છે. જ્યારે આવા આત્માના ભાન સહિત અંતરંગ દશામાં મુનિપણું પ્રગટ થાય ત્યારે બાહ્યમાં પંચમહાવ્રતને નગ્નદશા નિમિત્તપણે હોય છે તેનું નામ દિગંબર ધર્મ છે.
આદિશકિત-દર્શન ઉપયોગ છે તે પારિણામિકભાવે છે. ઔદિયક, ઔપશિમક, ક્ષાયોપશમિક, જ્ઞાયિક-આ ચાર ભાવ પર્યાયરૂપ છે અને દ્રવ્ય-ગુણ છે તે પારિણામિકભાવ છે. તેમાંથી મોક્ષનું કારણ કોણ ? (૧) પારિણામિકભાવ છે તે મોક્ષનું કારણ નથી, કેમકે તે અક્રિય છે, તેમાં કાર્ય થતું નથી. (૨) ઔદિયકભાવ પણ મોક્ષનું કારણ નથી. કેમકે રાગાદિ ઔયિકભાવ તે બંધના કારણરૂપ છે. (૩) ઉપશમ, ક્ષયોપમિક અને ક્ષાયિક એ ત્રણ ભાવ મોક્ષનું કારણ થાય કેમ કે તે શકિતના નિર્મળ કાર્યરૂપ છે. (સમયસાર ગાથા-૩૩૦)
દર્શનશકિતમાં-અંશે નિર્મળપરિણમન તે ક્ષાયોપમિક ભાવ છે, કેવળદર્શન ક્ષાયિકભાવરૂપ છે ને દર્શનમાં ઉપશમ ભાવ હોતો નથી.
ચોથા ગુણસ્થાનકે ક્ષાયિક સમકિત તે ક્ષાયિક ભાવ છે. દા.ત. શ્રેણિક રાજાને અનાથી મુનિનો સમાગમ થતાં સમકિત પામ્યાં. ત્યારબાદ ભગવાન મહાવીરના સાનિધ્યમાં આવ્યા ત્યાં ક્ષાયિક સમકિત પામ્યા; સમકિત થયા પહેલાં નરકગતિના આયુષ્યનો બંધ પડી ગયો હતો. તેથી વર્તમાનમાં પ્રથમ નરકમાં છે. નરકમાંય તેમને ચોથે ગુણસ્થાને શીલ છે. અહીં શીલ એટલે બહારમાં બ્રહ્મચર્ય હોય એ વાત નથી. આ તો સ્વરૂપનાં શ્રધ્ધાન-જ્ઞાનને લીનતારૂપ પરિણામ તેને શીલ કહે છે. ત્યાં અનંતાનુબંધી કષાયનો અભાવ હોવાથી આ શીલ રહે છે.
આત્માની પ્રતીતિરૂપ-સમ્યગ્દર્શનરૂપ જેનું કાર્ય છે, તે શ્રધ્ધા શકિતની આ વાત નથી. આ તો નિર્મળ દેખવાના ઉપયોગરૂપ દર્શન શકિતની વાત છે. દર્શન ઉપયોગ તો સ્વને, પરને-સર્વને ભેદ પાડયા વિના સામાન્યપણે દેખે છે. દશિ-શકિત તેની સાથે અનંતા ગુણો અને એકરૂપ દ્રવ્ય એ બધું દર્શન ઉપયોગમાં સામાન્ય સત્તામાત્ર દેખવામાં આવે છે.
૭૭
