Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 46

એટલે શુધ્ધતા અને અશુધ્ધતા બન્ને એક સાથે છે, પણ તેથી કાંઈ શુધ્ધતા અને અશુધ્ધતા એક બીજામાં ભળી જતાં નથી કે શુધ્ધતા અશુધ્ધતારૂપ થતી નથી કે અશુધ્ધતા શુધ્ધતા બની જતી નથી. બન્ને એક સાથે હોવા છતાં બન્નેની જુદી ધારા વર્તે છે. આ રીતે ‘મિશ્ર' એ બન્નેનું જુદાપણું બતાવે છે, એકપણું નહિ. સાધક શુધ્ધતાને ઉપાદેય માનીને મોક્ષમાર્ગને સાધે છે અને અશુધ્ધતાને હેય સમજે છે. હવે હય, જ્ઞય અને ઉપાદેયનું સ્વરૂપ જ્ઞાની
ક્યા પ્રકારે જાણે છે તે હવે કહે છે. (૧૭) હેય એટલે કે ત્યાગરૂપ તો પોતાના દ્રવ્યની અશુધ્ધતા; જોય એટલે કે વિચારરૂપ અન્ય (બધા) ષટદ્રવ્યનું સ્વરૂપ, ઉપાદેય એટલે કે આચરણરૂપ પોતાના દ્રવ્યની શુધ્ધતા. તેનું વિવેચન; જ્ઞાતાને ગુણસ્થાનકના પ્રમાણમાં હેયશેય-ઉપાદેયરૂપ, શકિત હોય. જેમ જેમ જ્ઞાતાની હેય-શૈય-ઉપાદેયશકિત વર્ધમાન થતી જાય તેમ તેમ ગુણસ્થાનકની વૃદ્ધિ કહી છે. ગુણસ્થાન પ્રમાણે જ્ઞાન અને ગુણસ્થાન પ્રમાણે ક્રિયા તેમાં વિશેષ એટલે કે એક ગુણસ્થાનવ અનેક જીવ હોય તેમને અનેકરૂપનું જ્ઞાન કહીએ તથા અનેકરૂપની ક્રિયા કહીએ. ભિન્ન ભિન્ન સત્તાને પ્રધાનપણે (સર્વથા) એકતા હોય નહિ; દરેક જીવ દ્રવ્યમાં ઔદયિકભાવ (ભિન્ન ભિન્ન) અન્ય અન્યરૂપ હોય; તે ઔદયિકભાવ અનુસાર જ્ઞાનની અન્ય અન્યતા જાણવી. પરંતુ વિશેષ એટલું કે કોઈ જાતનું જ્ઞાન એવું ન હોય કે પરસત્તાવલંબનશીલ થઈને મોક્ષમાર્ગ સાક્ષાત કહે. કેમ કે અવસ્થાના પ્રમાણમાં પરસત્તાવલંબક છે પણ તે પરસત્તાવલંબી જ્ઞાનને પરમાર્થતા કહેતા નથી. જે જ્ઞાન હોય તે સ્વસત્તાવલંબનશીલ હોય તેનું નામ જ્ઞાન.
આત્મ અનુભવ પરદ્રવ્યની સહાયતાથી રહિત છે. આ કારણે પોતાનામાં પોતાથી આત્મા શુધ્ધ થાય છે. જીવ વસ્તુનો જે પ્રત્યક્ષરૂપથી આસ્વાદ, તેને આત્માનુભવા એમ કહેવાય છે, અથવા તેને જ્ઞાન અનુભવ એમ કહી શકાય. નામભેદ છે, વસ્તુ ભેદ નથી. એમ જાણવું કે આત્મઅનુભવ એ મોક્ષમાર્ગ છે. આમાં બીજો સંશય પણ ઊભો થાય છે કે - કોઈ કહેશે દ્વાદશાંગીનું જ્ઞાન કોઈ અપૂર્વ લબ્ધિ છે. તેનું સમાધાન આ પ્રકારે છે કે દ્વાદશાંગીનું જ્ઞાન પણ વિકલ્પ છે. તેમાં પણ એમ કહ્યું છે કે શુધ્ધાત્માનુભવ મોક્ષમાર્ગ છે એટલા માટે શુધ્ધાત્માનુભવ થતાં શાસ્ત્ર ભણવાનું
४४