________________
જરૂરી નથી.
પોતાના સ્વદ્રવ્ય સિવાય અન્ય જીવાદિ છ દ્રવ્યો તો માત્ર શેયરૂપ જ છે. નવતત્વમાં પણ શેયરૂપ બધા તત્વો છે, ઉપાદેયરૂપ શુધ્ધ જીવ તથા સંવર-નિર્જરા-મોક્ષ છે; હેયરૂપ પુણ્ય, પાપ, આસ્રવ અને બંધ છે.
જેઓ અધ્યાત્મનું સ્વરૂપ જાણે છે તેઓ જ મુકિતને પામે છે; આત્મહિતની અપૂર્વ અલૌકિક વાત છે. સ્વાવલંબી મોક્ષમાર્ગનું સ્વરૂપ જે સમજે તેને મોક્ષમાર્ગ પ્રગટ્યા વગર રહે નહિ.
જ્ઞાનીને અવસ્થાના પ્રમાણમાં પરસત્તાવલંબક છે, પણ તે પરસત્તાવલંબી જ્ઞાનને પરમાર્થ કહેતો નથી. સ્વસત્તાવલંબનશીલ હોય તેનું નામ જ્ઞાન. (૧૮) તે જ્ઞાનને સહકારભૂત-નિમિત્તરૂપા અનેક પ્રકારના ઔદયિકભાવ હોય છે; જ્ઞાની તે ઔદયિકભાવનો તમાશગીર છે, પણ તેનો કર્તા-ભોકતા નથી કે અવલંબી નથી. તેથી કોઈ એમ કહે કે “સર્વથા પ્રકારનો
ઔદયિકભાવ હોય તે જ અમુક ગુણસ્થાન કહીએ-તો એ જૂઠો છે, તેણે દ્રવ્યના સ્વરૂપને સર્વથા પ્રકારે જાણ્યું નથી. કેમ ? કારણ કે અન્ય ગુણસ્થાનોની તો વાત શું કહેવી, કેવળીઓને પણ ઔદયિકભાવનું નાનાપણું. અનેકપણું જાણવું, કેવળીઓના પણ ઔદયિકભાવ એકસરખા હોય નહિ, કોઈ કેવળીને દંડ-કપાટરૂપ (સમુદ્ઘાતરૂ૫) ક્રિયાનો ઉદય હોય, કોઈ કેવળીને તે ન હોય. એ પ્રમાણે કેવળીઓમાં પણ ઉદયની અનેકરૂપતા છે. તો બીજા ગુણસ્થાનોની તો વાત શું કહેવી ? માટે ઔદયિકભાવોના ભરોસે જ્ઞાન નથી; જ્ઞાન સ્વશકિત પ્રમાણ છે. સ્વપરપ્રકાશક જ્ઞાનની શકિત, જ્ઞાયક પ્રમાણ જ્ઞાન તથા યથાનુભવ પ્રમાણ સ્વરૂપાચરણચારિત્રએ જ્ઞાતાનું સામર્થ્ય છે.
પરાશ્રિત રાગ કે પરાશ્રિત જ્ઞાન તે મોક્ષમાર્ગ નથી. સ્વાનુભવનું સામર્થ્ય તે જ મોક્ષમાર્ગ છે. આ માર્ગ શૂરવીરોનો માર્ગ છે. કાયરનું કામ નથી. રાગનો રસ છોડી ચૈતન્યસ્વભાવનો ઉત્સાહ પ્રગટાવવાથી સ્વસત્તાના અવલંબન તરફ જ્ઞાન વળે ને મોક્ષમાર્ગને સાધી લે.
આનંદનો માર્ગ પણ આનંદરૂપ છે. મોક્ષ તે પરમ આનંદધામ છે અને તેનો માર્ગ પણ આનંદધામમાં જ છે. રાગ તો આકુળતાનું ધામ નથી, તેથી તેમાં મોક્ષમાર્ગ નથી. જેમ મોક્ષ આનંદસ્વરૂપ છે તેમ તેનો માર્ગ
