________________
તેનું નામ આગમ પધ્ધતિ છે. અને જીવમાં જે નવી અપૂર્વ અધ્યાત્મદશા
એટલે શુધ્ધ પર્યાય પ્રગટે તે અધ્યાત્મ પધ્ધતિ છે. - આ બન્ને વિષે આગળ કહે છે. (૯) આગમરૂપ કર્મ પધ્ધતિ છે; અધ્યાત્મરૂપ શુધ્ધ ચેતના પધ્ધતિ છે. તેનું વિવેચન કર્મ પધ્ધતિ પદગલિક દ્રવ્યરૂપ અથવા ભાવરૂપ છે. દ્રવ્યરૂપ તો પુદ્ગલના પરિણામ છે; ભાવરૂપ પુદ્ગલાકાર આત્માની અશુધ્ધ પરિણતિરૂપ પરિણામ છે, તે બન્ને પરિણામ આગમરૂપ સ્થાપ્યા.
શુધ્ધ ચેતના પધ્ધતિ એટલે શુધ્ધાત્મપરિણામ, તે પણ દ્રવ્યરૂપ તથા ભાવરૂપ એમ બે પ્રકારે છે. દ્રવ્યરૂપ તો જીવત પરિણામ છે તથા ભાવરૂપ જ્ઞાન-દર્શન-સુખ-વીર્ય આદિ અનંતગુણરૂપ એ બન્ને પરિણામ અધ્યાત્મરૂપ જાણવા એ આગમ તથા અધ્યાત્મ બન્ને પધ્ધતિમાં અનંતતા માનવી.
આત્માની પરિણતિમાં અશુધ્ધતા અનાદિથી છે, તે સ્વભાવગતભાવ નથી. પણ આગંતુક વિકારીભાવ છે. તે પરિણામ સ્વભાવરૂપ નથી. એટલે પુદ્ગલાકાર કહ્યા છે, કેમ કે પુદ્ગલ કર્મો તેમાં નિમિત્ત છે. પુદ્ગલ કર્મની પરંપરા તે દ્રવ્યરૂપ કર્યપધ્ધતિ ને તેના નિમિત્ત થતાં જીવના વિકારી પરંપરા તે ભાવરૂપ કર્યપધ્ધતિ છે. આમ દ્રવ્ય અને ભાવકર્મની પરંપરારૂપ આગમ પધ્ધતિ છે અને બન્ને ભાવો જીવદ્રવ્યના કહ્યા છે.
આત્મદ્રવ્યના અને તેના જ્ઞાનાદિ ગુણોના જે શુદ્ધ પરિણામ છે તે અધ્યાત્મ પધ્ધતિરૂપ છે; આ શુધ્ધ ચેતનારૂપ છે એટલે તેમાં વિકાર કે કર્મોનો સંબંધ ન આવે. દ્રવ્યના શુધ્ધ પરિણામ તે દ્રવ્યરૂપ શુધ્ધ ચેતના ભાવરૂપ શુધ્ધચેતના પદ્ધતિ છે. આ બન્ને અધ્યાત્મરૂપ જાણવા. આગમ પધ્ધતિ સંસારનું કારણ છે અને અધ્યાત્મપધ્ધતિ મોક્ષનું કારણ છે.
સંસારમાં આગમ અને અધ્યાત્મપધ્ધતિ બન્ને ત્રિકાળ છે, પણ વ્યકિતગત એક જીવને આગમપધ્ધતિ અનાદિની છે, ને અધ્યાત્મ પધ્ધતિરૂપ સાધકદશા અસંખ્યા સમયની હોય છે. કોઈ સાધક લાંબામાં લાંબો કાળ સાધક દશામાં રહે તો પણ તે અસંખ્ય સમય જ હોય. સંસારમાં દરેક જીવને આ બધાય ભાવો હોય જ એવો નિયમ નથી.
અનંતતા કહી તેનો વિચાર (૧૦) અનંતતાનું સ્વરૂપ દષ્ટાંત વડે દર્શાવીએ છીએ. જેમકે-વડના વૃક્ષનું
૩૯
