________________
વ્યવહારી કહીએ છીએ.
- સમ્યગ્દષ્ટિ પોતાના સ્વરૂપને પરોક્ષપ્રમાણ વડે અનુભવે છે, પર સત્તા-પર સ્વરૂપ તેને પોતાનું કાર્ય નહિ માનતો થકો યોગદ્વાર વડે પોતાના સ્વરૂપના ધ્યાન-વિચારરૂપ ક્રિયા કરે છે, તે કાર્ય કરતાં તેને મિશ્ર-વ્યવહારી કહીએ છીએ.
કેવળજ્ઞાની યથાખ્યાતચારિત્રના બળવડે શુધ્ધાત્મ સ્વરૂપમાં રમણશીલ છે તેથી તેને શુધ્ધ વ્યવહારી કહીએ, યોગારૂઢ અવસ્થા વિદ્યમાન હોવાથી તેમને વ્યવહારી કહ્યા. શુધ્ધ વ્યવહારની સરહદ તેરમાં ગુણસ્થાનથી ચૌદમાં ગુણસ્થાન પર્યત જાણવી. યથા “અસિધ્ધત્વપરિણમનવાત વ્યવહાર ”
સંસાર અવસ્થામાં રહેલા જીવની જે ત્રણ અવસ્થાનું કથન કર્યું તેનું સ્વરૂપ કહે છે.
અશુધ્ધ વ્યવહાર શુભાશુભઆચારૂપ છે. શુધ્ધાશુધ્ધ વ્યવહાર શુભોપયોગમિશ્રિત સ્વરૂપાચરણરૂપ છે અને શુધ્ધવ્યવહાર શુધ્ધાચરણરૂપ છે. પરંતુ વિશેષ તેનું એટલું છે; કોઈ કહે કે શુધ્ધસ્વરૂપાચરણાત્મ તો સિધ્ધમાં પણ વિદ્યમાન છે તેથી ત્યાં પણ વ્યવહાર સંજ્ઞા કહેવી જોઈએ; તે તેમ નથી કેમ કે સંસાર અવસ્થા સુધી વ્યવહાર કહીએ છીએ, સંસારાવસ્થા મટતાં વ્યવહાર પણ મટયો કહેવાય, તેથી સિધ્ધ વ્યવહારતીત કહેવાય. એ રીતે વ્યવહારવિચાર સમાપ્ત.
હવે તે જ સંસારીજીવોમાં “આગમરૂપ' તથા અધ્યાત્મરૂપ ભાવો કેવા પ્રકારે છે તેનું સ્વરૂપ કહે છે. (૮) વસ્તુનો જે સ્વભાવ તેને આગમ કહીએ છીએ, આત્માનો જે અધિકાર તેને અધ્યાત્મક કહીએ છીએ; આગમ તથા અધ્યાત્મસ્વરૂપ ભાવ આત્મદ્રવ્યના જાણવા. તે બન્ને ભાવ સંસાર અવસ્થા વિષે ત્રિકાળવર્તી જાણવા.
અહીંયા વસ્તુનો સ્વભાવ એટલે પર્યાયભાવને ગણવાનો છે, જે અશુધ્ધભાવ છે. અધ્યાત્મસ્વરૂપ શુધ્ધભાવ છે. આ બન્ને ભાવવાળો જીવો સંસાર અવસ્થામાં સદાય હોય છે.
આગમ પધ્ધતિ એટલે અહીં અનાદિથી ચાલી આવેલી પરંપરા અથવા આગંતૂકભાવો. વિકારીભાવો છે તે નવા આગંતૂક છે એટલે વિકાર અને તેના નિમિત્તરૂપ કર્મ એ બન્નેનો પ્રવાહ અનાદિથી ચાલ્યો આવે છે
૩૮
