Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 42

એક બીજા હાથમાં લઈને તેના ઉપર દીર્ઘદૃષ્ટિથી વિચાર કરીએ તો તે વડના બીજ વિષે વડનું એક ઝાડ છે. ભાવિકાળમાં જેવું વૃક્ષ થનાર છે તેવા વિસ્તાર સહિત તે બીજમાં વાસ્તવરૂપે વિધમાન છે, અનેક શાખા-પ્રશાખા, પત્ર, પુષ્પ ફળયુકત છે, તેના પ્રત્યેક ફળમાં એવા અનેક બીજ છે, એ પ્રકારની અવસ્થા એક વડના બીજ વિષે વિચારવી. વળી સૂક્ષ્મદષ્ટિથી જોઈએ તો તે વડના વૃક્ષમાં જે જે બીજ છે તે તે અંતર્ગભિત-વડવૃક્ષથી સંયુકત છે એ પ્રમાણે એક વડમાં અનેક અનેક બીજ અને એકેક બીજ વિષે એકેકા વડવૃક્ષતેના વિચાર કરીએ તો ભાવિનયની પ્રધાનતાથી ન તો વડવૃક્ષની મર્યાદા પમાય કે ન બીજની મર્યાદા પમાય. એ પ્રમાણે અનંતતાનું સ્વરૂપ જાણવું. તે અનંતતાના સ્વરૂપને કેવળ જ્ઞાની પુરૂષ પણ અનંત જ દેખે, જાણે કહે; અનંતનો અંત છે જ નહી કે જે જ્ઞાનમાં ભાસે. તેથી અનંતતા અનંતરૂપ જ પ્રતિભાસે છે. એ પ્રમાણે આગમ તથા અધ્યાત્મની અનંતતા સમજવી. (૧૧) તેમાં વિશેષ એટલે કે અધ્યાત્મનું સ્વરૂપ અનંત છે અને આગમનું સ્વરૂપ અનંતાનંતરૂપ છે; કારણ કે યથાર્થ પ્રમાણથી અધ્યાત્મ એક દ્રવ્યાશ્રિત અને આગમ અનંતાનંત પુદ્ગલ દ્રવ્યાશ્રિત છે. આ બન્નેનું સ્વરૂપ સર્વથા પ્રકારે તો આગમી, અધ્યાત્મ તો કેવળજ્ઞાની છે, અંશમાત્ર મતિશ્રુતજ્ઞાની છે અને દેશમાત્ર જ્ઞાતા અવધિજ્ઞાની મન:પર્યવજ્ઞાની છે. આ ત્રણે યથાવસ્થિત જ્ઞાન પ્રમાણ ન્યૂનાધિકરૂપ જાણવા.
- મિથ્યાદેષ્ટિ જીવને આગમરૂપ કર્યપધ્ધતિ જ છે; અધ્યાત્મરૂપ શુધ્ધચેતનારૂપ પધ્ધતિ તેને કદી પ્રગટતી નથી કારણ કે તે આગમ પધ્ધતિને છોડતો નથી. (૧૨) મિથ્યાષ્ટિ જીવ ન આગમી છે; ન અધ્યાત્મી છે. કેમ? કારણ કે તે કથનમાત્ર તો ગ્રંથપાઠના બળ વડે આગમ-અધ્યાત્મનું સ્વરૂપ ઊપદેશમાત્ર કહે, પરંતુ આગમ-અધ્યાત્મના સ્વરૂપને સમ્યક્ઝકારે જાણે નહીં, તેથી મૂઢ જીવ આગમી પણ નથી કે અધ્યાત્મી પણ નથી. યથા નિર્વેદકતા એટલે કે તેને તે ભાવનું વેદન નથી.
મિથ્યાદૃષ્ટિને સ્વસંવેદનરૂપ જ્ઞાન નથી તેથી તે આગમી પણ નથી અને અધ્યાત્મી પણ નથી. સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ આગમ-અધ્યાત્મનો જ્ઞાતા છે તેથી મોક્ષમાર્ગ સાધી રહ્યો છે, જ્યારે અજ્ઞાની જીવ આગમ-અધ્યાત્મના
૪
)