Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 20

ન માનવાં. . સમ્યક્દર્શનમાં ઉપશમાદિ ત્રણ પ્રકારો છે અથવા નિમિત્ત અપેક્ષાએ અધિગમ અને નિસર્ગ એવા બે પ્રકાર છે, પરંતુ પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ એવા પ્રકારો સમ્યગદર્શનમાં નથી. પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ એવા ભેદ તો પ્રમાણજ્ઞાનમાં છે.
જ્યારે કોઈપણ વિપરીત પ્રસંગ આવે ત્યારે પરિણતિ ચપળતા પામે તો તે ક્ષાયિક સમ્યત્વ નથી. આ જ સંદર્ભમાં પરમકૃપાળુદેવ પત્રાંક- ૧૭૮ માં લખે છે કે - સોળભાવનાથી ભૂષિત થયેલો છતાં પણ પોતે સર્વોત્કૃષ્ટ
જ્યાં મનાયો છે ત્યાં બીજાની ઉત્કૃષ્ટતાને લીધે પોતાની ન્યૂનતા થતી હોય અને કાંઈ મત્સરભાવ આવી ચાલ્યો જાય તો તેને ઉપશમભાવ હતો, ક્ષાયિક નહોતો. એ નિયમ છે.
જો ઉદયને અનુસરીને શુભાશુભ પ્રવર્તન હોય પણ તે ઉદયને ઉદયરૂપ જ માને અને તેમાં તે પોતાપણું કરતાં નથી તો ક્ષાયિક સમ્યકત્વને બાધ નથી. આનું દૃષ્ટાંત છે : શ્રેણિક મહારાજ.
મહારાજા શ્રેણિકને તેના પુત્ર કોણિકે રાજપદની લાલસાને કારણે જેલમાં પૂર્યા અને તે રાજા બન્યો. એકવાર કોણિક તેના પુત્રને ખોળામાં બેસાડીને રમાડતો હતો અને બાજુમાં તેની માતા ચેલણા બેઠી હતી. તેણીએ કહ્યું કે મેં તો તારો જન્મ થયો એટલે તને ઉકરડામાં ફેંકી દેવડાવ્યો હતો પણ તારા પિતા શ્રેણિક તને લઈ આવ્યા અને આવી રીતે જ રમાડતા હતા, અને તેમને તે જેલમાં પૂર્યા અને એમ કહેતા ચલણાના આંખમાં આંસુ આવી ગયાં. આ વાત સાંભળીને કોણિકને પશ્ચાતાપ થયો અને કુહાડી લઈ પોતે જેલમાં એના પિતા શ્રેણિકના સાંકળના બંધન તોડવા ગયો. શ્રેણિક રાજાએ તેને આવતો જોયો અને ભાવ થયો કે એ કુહાડીથી મને મારી નાખશે. ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ હોવા છતાં આવો વિપરીતભાવ થયો પણ ઉદય નરકમાં જવાનો હતો એટલે જેવો બંધ હોય એવી વેશ્યા થાય છતાં એનાં લાયિક સમ્યક્ત્વને બાધ આવ્યો નહીં કારણ એ ચારિત્રમોહના ઉદયના પરિણામ હતાં. દર્શનમોહનીયની બધી પ્રવૃત્તિઓ ક્ષય થઈ ગઈ હતી એટલે એ ફરી ઉદયમાં આવી શકે નહી. અને બીજું કારણ એ હતું કે કોણિક મારી હત્યા કરશે તો તેને મારી મારી હત્યાનું પાપ લાગશે એટલે એને મારી હત્યા ન