________________
જાણવું. ચરણાનુયોગાદિમાં સ્થૂળ કથનની મુખ્યતા છે અને કરણાનુયોગમાં સૂક્ષ્મ કથનની મુખ્યતા છે. એવા ભેદ અન્ય ઠેકાણે પણ જાણવાં.
અહી કથનના બે પ્રકાર કહ્યા છે. સ્થૂળરૂપ અને સૂક્ષ્મરૂપ.
કરણાનુયોગમાં જેમ કેવળજ્ઞાન વડે જાણ્યું તેમ કથન છે તેથી તે કથન સૂક્ષ્મરૂપ છે અને ત્યાં પદાર્થનું યથાર્થસ્વરૂપ જણાવવાનું પ્રયોજન છે. તે પ્રમાણે સીધું આચરણ થઈ શકે નહી.
ચરણાનુયોગમાં જીવોને પોતાને બુદ્ધિગોચર થાય તેવા બોધનું નિરૂપણ છે અને તે કથન સ્થૂળરૂપ છે અને ત્યાં આચરણની મુખ્યતા છે. પરમકૃપાળુ દેવ શ્રીમદ્રાજચંદ્રજી વ્યા.સાર/ર૪,માં લખે છે :કરણાનુયોગમાં સિદ્ધાંતનો સમાવેશ થાય છે. ચરણાનુયોગમાં વ્યવહાર આચરી શકે તેનો સમાવેશ કર્યો છે.
અહીં એક ઉદાહરણ આપી સમજાવ્યું છે કે સર્વવિરતિ મુનિને છઠ્ઠા ગુણસ્થાને સંપૂર્ણ બ્રહ્મચર્યવ્રત કહ્યું છે તે ચરણાનુયોગની અપેક્ષાએ કહ્યું છે.
જ્યારે ૯માં ગુણસ્થાનકે ચારિત્રમોહની વેદ પ્રકૃત્તિનો નાશ થાય ત્યારે કરણાનુયોગ અપેક્ષાએ યથાર્થ સ્વરૂપ બતાવ્યું છે. આ અર્થના વાકય પરમકૃપાળુદેવ વ્યાસાર-ર/ર૬ માં લખે છે : સર્વવિરતિ મુનિને બ્રહ્મચર્યવ્રતની પ્રતિજ્ઞા જ્ઞાની આપે છે, તે ચરણાનુયોગની અપેક્ષાએ; પણ કરણાનુયોગની અપેક્ષાએ નહીં; કારણ કે કરણાનુયોગ પ્રમાણે નવમાં ગુણસ્થાનકે વેદોદયનો ક્ષય થઈ શકે છે, ત્યાં સુધી ક્ષય થઈ શકતો નથી.
એ જ પ્રમાણે છઠ્ઠા સ્થાનનો જે નિર્વિકલ્પ અનુભવ કહ્યો છે ત્યાં જે નિર્વિકલ્પતા કહી છે એ ચરણાનુયોગની અપેક્ષાએ કહી છે. ત્યાં સૂક્ષ્મપણે વિકિલ્પો રહેલા છે પણ એ કેવળીગમ્ય છે. એટલે શુકલધ્યાનનો પ્રથમ ભેદ પૃથક્વવિર્તકવીચાર છે જે શ્રેણી માંડીને કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરવા ધ્યાવન કરવાનો હોય છે ત્યાં નાના (વિવિધ) પ્રકારના શ્રુતનો વિચાર હોય છે.
વળી ભાઈશ્રી ! તમે ત્રણ દષ્ટાંત લખ્યાં અથવા દૃષ્ટાંત દ્વારા પ્રશ્ન લખ્યા, પણ દષ્ટાંત સર્વાગ મળતાં આવે નહિ, દૃષ્ટાંત છે તે એક પ્રયોજન દર્શાવે છે. અહીં બીજનો ચન્દ્ર, જળબિન્દુ, અગ્નિકણ-એ તો એકદેશ છે અને પૂર્ણિમાનો ચન્દ્ર, મહાસાગર તથા અગ્નિકુંડ-એ સર્વદેશ છે, એ જ પ્રમાણે ચોથા ગુણસ્થાનમાં આત્માને જ્ઞાનાદિગુણો એકદેશ પ્રગટ થયા છે તથા તેરમા
૨૬
