Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 27

ચોથા ગુણસ્થાનકનું નામ છે અવિરતિ સમ્યગ્દષ્ટિ, જીવે એક પણ વ્રતપચ્ચખાણ અંગીકાર કર્યા નથી, હજી અવિરતિમાં જ રહ્યો છે તેથી તે અનુભવ લાંબા કાળાના અંતરે થાય છે. પણ તે દેશ વિરતિમાં આવે એટલે કે દેશે ત્યાગ સ્વીકારે ત્યાં અનુભવમાં જવાની શક્યતા વધે છે. પછી તે પ્રમત સંયતમાં અથવા અવિરતિમાં આવે-સંપૂર્ણ ત્યાગ કરે તેમ તેમ તેને આત્માનો અનુભવ વારંવાર આવે છે. અને અપ્રમત્તસંયતમાં આવે તો ત્યાં મોટો ભાગ તે તેમાં હોય છે. એટલે કહ્યું છે કે જેમ જેમ તે કર્મ પ્રવૃત્તિઓ નાશ પામતી જાય, તેમ સંયમભાવમાં વધારો થતો જાય તેમ તેમ અનુભવમાં રહેવાનો કાળ પણ વારંવાર અને વધારે હોય. પ્રશ્ન :- અનુભવ તો નિર્વિકલ્પ છે, ત્યાં ઉપરના અને નીચેના ગુણસ્થાનોમાં
ભેદ શો? ઉત્તર - પરિણામોની મગ્નતામાં વિશેષતા છે; જેમ બે પુરૂષ નામ લે છે અને બન્નેના પરિણામ નામ વિષે છે, ત્યાં એકને તો મગ્નતા વિશેષ છે તથા બીજાને થોડી છે, તેમ આમાં પણ જાણવું.
અનુભવ તો બધા ગુણસ્થાનકે નિર્વિકલ્પ છે, પણ ૪થા ગુણસ્થાનકે ચારિત્રમોહનું જોર વધારે છે. જેમ જેમ તે ઉપરના ગુણસ્થાનકે ચડતો જાય તેમ તેમ તેને અનુભવ ફરી ફરી આવવાનો અંતરાલ ઘટતો જાય, તેના અનુભવમાં પરિણામોની મગ્નતા વધતી જાય છે કારણ વીતરાગતા વધતાં ચારિત્રમોહ ક્ષીણ થવા તરફ જઈ રહ્યો છે. પ્રશ્ન :- જો નિર્વિકલ્પ અનુભવમાં કોઈ વિકલ્પ નથી તો શુકલધ્યાનનો પ્રથમ ભેદ (જે) પૃથકત્વવિર્તકવીચાર કહ્યો છે, તેમાં પ્રથફત્વવિતર્ક નાના પ્રકારના શ્રતનો “વિચાર”-અર્થ-વ્યંજન-યોગ-સંકમણ-એમ કેમ કહ્યું? ઉત્તર :- કથન બે પ્રકારે હોય છે : એક સ્થળંરૂપ છે અને બીજાં સૂક્ષ્મરૂપ છે. જેમ ધૂળરૂપે તો છઠ્ઠા ગુણસ્થાનમાં સંપૂર્ણ બ્રહ્મચર્યવ્રત કહ્યું, પણ સૂક્ષ્મતાએ નવમાં ગુણસ્થાન સુધી મૈથુનસંજ્ઞ કહી, તેમ અહીં અનુભવમાં નિર્વિકલ્પતા સ્થૂળરૂપે કહી છે. તથા સૂક્ષ્મતાથી પૃથક્તવિતર્કવીચારાદિ ભેદ વા કષાયાદિક દશમાં ગુણસ્થાન સુધી કહ્યાં છે ત્યાં પોતાના તથા અન્યના જાણવામાં આવી શકે એવા ભાવનું કથન છૂળ જાણવું અને જે પોતે પણ ન જાણી શકે, (માત્ર) કેવળી ભગવાન જ જાણી શકે એવા ભાવોનું કથન સૂક્ષ્મ