________________
અતીન્દ્રિય કહે છે.
સવિકલ્પદશામાં જ્ઞાન છે તે શેયને જાણવારૂપે પ્રવર્તે છે. તેથી પરિણામ જુદા જુદા રૂપે પ્રવર્યા. ત્યાં પરિણામ રાગ-દ્વેષરૂપે થઈ શકે છે.
જ્યારે નિર્વિકલ્પતામાં જ્ઞાન પણ પોતાનું અને દર્શન પણ પોતાને ત્યાં વીતરાગતા છે તેથી અપૂર્વ આનંદ અનુભવાય છે.
પરમકૃપાળુદેવ પત્રાંક-૮૩રમાં લખે છે કે :- દેહથી ભિન્ન સ્વપરપ્રકાશક પરમ જ્યોતિ સ્વરૂપ એવો આ આત્મા, તેમાં નિમગ્ન થાઓ. હે આર્યજનો ! અંતર્મુખ થઈ, સ્થિર થઈ તે આત્મામાં જ રહો તો અનંત અપાર આનંદ અનુભવશો.
વળી ઉપર લખ્યું છે કે અપૂર્વ આનંદ થાય તો વિષય સેવનમાં તેની જાતિનો અંશ પણ નથી. પરમકૃપાળુદેવ તે જ પત્રમાં આ અર્થના વાકય લખે છે કે સર્વ જગતના જીવો કંઈને કંઈ મેળવીને સુખ પ્રાપ્ત કરવા ઈચ્છે છે; મોટો ચક્રવર્તીરાજા તે પણ વધતાં વૈભવ, પરિગ્રહના સંકલ્પમાં પ્રવર્તમાન છે, અને મેળવવામાં સુખ માને છે; પણ અહો ! જ્ઞાનીઓએ તો તેથી વિપરીત જ સુખનો માર્ગ નિર્ણત કર્યો છે કે કિંચિતમાત્ર પણ ગ્રહવું તે સુખનો નાશ છે.” પ્રશ્ન :- અનુભવમાં પણ આત્મા પરોક્ષ જ છે તો ગ્રંથોમાં અનુભવને પ્રત્યક્ષ કેમ કહ્યો છે ? ઉપરની ગાથામાં જ કહ્યું છે કે :- “પષ્યવજ્ઞા પ્રદિવો ગપ્પા' તે કેમ છે ? સમાધાન :- અનુભવમાં આત્મા તો પરોક્ષ જ છે, કાંઈ આત્માના પ્રદેશનો આકાર તો ભાસતો નથી, પરંતુ સ્વરૂપમાં પરિણામ મગ્ન થતાં જે સ્વાનુભવ થયો તે સ્વાનુભવ પ્રત્યક્ષ છે. સ્વાનુભવનો સ્વાદ કાંઈ આગમ-અનુમાનદિક પરોક્ષ પ્રમાણાદિવડે જણાતો નથી. પોતે જ અનુભવના રસાસ્વાદને વેદે છે. જેમ કોઈ અંધ મનુષ્ય સાકરનો આસ્વાદ કરે છે, ત્યાં સાકરનાં આકારાદિ તો પરોક્ષ છે, પણ જીભ વડે જે સ્વાદ લીધો તે સ્વાદ પ્રત્યક્ષ છે, એમ સ્વાનુભવમાં આત્મા પરોક્ષ છે, જે પરિણામથી સ્વાદ આવ્યો તે સ્વાદ પ્રત્યક્ષ છે એમ જાણવું.
આત્માનો સ્વભાવ સત-ચિત-આનંદસ્વરૂપ છે. હવે આગમ-ગ્રંથો વડે તેના સ્વભાવનું વેદન આવતું નથી. પણ જ્યારે તેના પરિણામ તે રૂપ
