________________
વળી સંસારમાં કોઈપણ બે જીવની પરિણતિ બધી રીતે મળતી આવે નહિ, કાંઈક કાંઈક ફેર હોય જ. સંસાર તો ઉદયભાવ છે, તેમાં કોઈ જીવ અનેક પ્રકારની અવસ્થારૂપ પરિણમે તે બીજા જીવ સાથે સર્વ પ્રકારે મળતી આવે નહી. કદાચ કેવળજ્ઞાન આદિ કોઈ પ્રકારે સરખા ગણીએ પણ ઔદયિકભાવમાં કોઈને કોઈ પ્રકારની વિશેષતા હોય છે. એવો સંસારનો સ્વભાવ જ છે.
જેમ જીવોની અવસ્થામાં ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારો છે તેમ તેના નિમિત્તરૂપ પુદ્ગલકર્મની અવસ્થામાં પણ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારો છે. કોઈ બે પરમાણુની અવસ્થા સર્વ પ્રકારે એકબીજાને મળતી આવે નહિ.
દરેકના પરિણામ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારનાં, કોઈનાં પરિણામ બીજાની સાથે સર્વ પ્રકારે મળતા આવે નહિ;-હવે તે જીવ અને પુદ્ગલોની અવસ્થાઓનું વિશેષ વર્ણન કરે છે. (૩) હવે જીવદ્રવ્ય તથા પુદ્ગલદ્રવ્ય-એક ક્ષેત્રાવગાહી અનાદિકાળથી છે; તેમાં વિશેષ એટલે કે જીવ દ્રવ્ય એક; અને પુદ્ગલ પરમાણું અનંતાનંત, દ્રવ્ય ચલાચલરૂપ, આગમનગમનરૂપ, અનંત આકાર પરિણમનમ રૂપ, બંધ મુકિત શકિત સહિત વર્તે છે.
જીવ અને પુલો અનાદિથી એકક્ષેત્રે રહેલા છે તો પણ બન્નેના સ્વપ્રદેશો તો સદાય જુદાદા છે. આકાશની અપેક્ષાએ બન્નેનું ક્ષેત્ર એક કહેવાય છે, પરંતુ દરેક દ્રવ્યને પોતપોતાના સ્વપ્રદેશો ભિન્ન ભિન્ન છે. જીવના અસંખ્યાત પ્રદેશો એટલા છે કે આખા લોકમાં તેનો વિસ્તાર થાય તો એકેક લોકપ્રદેશે એકેક જીવ પ્રદેશ આવે. અને તે સંકોચાઈને રહે તો લોકપ્રદેશનો અસંખ્યાતમો ભાગ રોકે એકેક લોકપ્રદેશે અસંખ્યાતમે ભાગે અસંખ્યાત (અસંખ્યાત- અસંખ્યાત અસંખ્યાત) જીવપ્રદેશો આવે. એકેક જીવપ્રદેશે અનંત કર્મ પરમાણ રહેલા છે.
જીવની સાથે જે કર્મ પરમાણુઓ રહેલા છે, તે જો કે અનાદિથી રહેલા છે, પરંતુ અનાદિકાળના તે ને તે જ પરમાણુઓ નથી, પણ બદલાતા રહેલા નવાનવા પરમાણુઓ છે. ક્ષણે ક્ષણે (કર્મના ઉદયથી) અનંતા પરમાણુઓ છૂટે છે અને અનંતા નવા પરમાણુઓનું આવા-ગમન થયા કરે છે. તેથી તેને “આગમન-ગમનરૂપ' કહ્યા છે. તે પુદ્ગલોનું આવવું જવું
