Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 29

ગુણસ્થાનમાં આત્માને જ્ઞાનાદિગુણો સર્વથા પ્રથટ થાય છે અને જેમ દૃષ્ટાંતોની એક જાતિ છે તેમ જ જેટલા ગુણ અવ્રત (અવિરતિ, સમ્યગ્દષ્ટિને પ્રગટ થાય છે તેની અને તેમાં ગુણસ્થાનમાં જે ગુણ પ્રગટ થાય છે તેની એક જાતિ છે.
અહીં કહ્યું કે ચોથા ગુણસ્થાનમાં આત્માને જ્ઞાનાદિગુણો એકદેશ પ્રગટ થયા છે. પરમકૃપાળુદેવ પત્ર-૯૫માં લખે છે, “સર્વગુણાંશ તે સમ્યકત્વ.” સમ્યક્દર્શન પ્રગટ થતાં જ આત્માના દરેક ગુણો અંશે પ્રગટ થાય છે. તેથી સમ્યકત્વને “સર્વગુણાંશ સભ્યત્વ” કહ્યું છે. અવિરતિ સમ્યગ્દષ્ટિને જે જ્ઞાનાદિગુણો અંશે પ્રગટ થયા તે વધતાં વધતાં કેવળ-જ્ઞાન થાય ત્યારે સંપૂર્ણતાને પામે છે. તેથી તેની જાતિ એક કહી છે. પ્રશ્ન :- જો એક જાતિ છે તો જેમ કેળવી સર્વ શેયને પ્રત્યક્ષ જાણે છે તેમ ચોથા ગુણસ્થાનવાળો જીવ પણ આત્માને પ્રત્યક્ષ જાણતો હશે ? ઉત્તર :- ભાઈશ્રી ! પ્રત્યક્ષતાની અપેક્ષાએ એક જાતિ નથી પણ સમ્યજ્ઞાનની (ગુણોની) અપેક્ષાએ એક જાતિ છે. ચોથા ગુણસ્થાનવાળાને મતિ-ધૃતરૂપ સમ્યજ્ઞાન છે, અને તેરમાં ગુણસ્થાનવાળાને કેવળજ્ઞાનરૂપ સમ્યજ્ઞાન છે. વળી એકદેશ સર્વદેશનું અંતર તો એટલું જ છે મતિ-શ્રુતજ્ઞાનવાળા અમૂર્તિક વસ્તુને અપ્રત્યક્ષ અને મૂર્તિક, વસ્તુને પણ પ્રત્યક્ષ વા અપ્રત્યક્ષ, કિંચિત અનુક્રમથી જાણે છે તથા કેવળજ્ઞાની સર્વ વસ્તુને સર્વથા યુગપતું જાણે છે. પ્રથમનો પરોક્ષરૂપે જાણે છે અને બીજો પ્રત્યક્ષરૂપ જાણે છે, એટલો જ તેમાં વિશેષ (ભેદ) છે. વળી જો સર્વથા (એ બન્ને જ્ઞાનની) એક જ જાતિ કહીએ તો જેમ કેવળજ્ઞાની યુગપત્ પ્રત્યક્ષ અપ્રયોજનરૂપ શેયને નિર્વિકલ્પરૂપે જાણે છે તેમ એ (મતિ-શ્રુત સમ્યજ્ઞાની) પણ જાણે, પણ એમ તો તેથી પ્રત્યક્ષપરોક્ષનો વિશેષ (ભેદ) જાણવો કહ્યું છે કે :
स्याद्धादकेवलज्ञाने सर्वतत्वप्रकाशने । भेदः साक्षादसाक्षाच्च ह्यवस्त्वन्यतमं भवेत ॥
(ગષ્ટ સ્ત્રી – રશ: પરિચ્છેદ - ૨૦૫) અર્થ :- સ્યાદ્વાદ શ્રુતજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન જ એ બન્ને સર્વ તત્વોને પ્રકાશ નારા છે, ભેદ એટલો જ કે કેવળજ્ઞાન પ્રત્યક્ષ છે, શ્રુતજ્ઞાન પરોક્ષ છે. પરંતુ વસ્તુ છે તે અન્યરૂપે નથી.