________________
મોહનીય ઉદયમાં છે તેથી મળસહિત કહ્યું છે. સમ્યક્ત્વમોહનીયની પ્રકૃત્તિને દેશઘાતી કહી છે પણ તે જો જોર કરી જાય તો જીવ મિથ્યાત્વમાં આવી શકે છે માટે જયાં સુધી તે પ્રકૃત્તિનો ક્ષય ન થાય ત્યાં સુધી પરમજ્ઞાની પુરૂષોએ જ્ઞાનીપુરૂષોને ક્ષણે ક્ષણે જાગૃત રહેવાનું કહ્યું છે.
ઉદયમાં જીવ મિથ્યાત્વગુણસ્થાનકમાં છે ત્યાં સુધી મિશ્રમોહનીય અને સમ્યક્ત્વમોહનીય સત્તામાં નથી પણ જયારે જીવ ઉપશમ સમ્યક્ત્વને પામે છે ત્યારે મિથ્યાત્વના પરમાણુઓ મિશ્રમોહનીયરૂપ વા સમ્યક્ત્વમોહનીયરૂપે પરિણમાવે છે, ત્યારે ત્રણે પ્રકૃત્તિનો ઉપશમ હોય અને ક્ષયોપશમ સમ્યકૃત્વમાં પહેલી બે પ્રકૃત્તિનો ઉદય નથી માત્ર સમ્યક્ત્વમોહનીયનો ઉદય રહે છે.
પરમકુપાળુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ પત્રાંક-૭૧૦માં સમ્યક્ત્વ વિષે લખ્યું છે કે :
તથારૂપ પ્રતીતિપણે પરિણમે તે સમ્યક્ત્વ છે.
નિરંતર તે પ્રતીતિ વર્યાં કરે તે ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ કહીએ છીએ. (બધી પ્રકૃત્તિનો ક્ષય છે તેથી સતત પ્રતીતિ રહે છે.
ક્વિંચત મંદ, ક્વિંચત તીવ્ર, ક્વચિત વિસર્જન, ચિત સ્મરણરૂપ એમ પ્રતીતિ રહે તેને, ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વ કહીએ છીએ. (સમ્યક્ત્વમોહનીયનો ઉદય છે એટલે પ્રતીતિ સતત નથી)
તે પ્રતીતિને સત્તાગત આવરણ ઉદય આવ્યાં નથી, ત્યાં સુધી ઉપશમ સમ્યક્ત્વ કહીએ છીએ. (બધી પ્રકૃત્તિ ઉપશમમાં છે)
નિશ્ચય સમ્યક્ત્વમાં ભલે કોઈને ઉપશમ, કોઈને ક્ષયોપશમ કે કોઈને ક્ષાયિક હોય. શુધ્ધાત્માની પ્રતીતિ તો ત્રણેમાં સરખી છે. ક્ષાયિકમાં સર્વથા નિર્મળ છે. ઉપશમમાં પણ વર્તમાનમાં તો ક્ષાયિક જેમ નિર્મળ છે. પણ તેને હજી મિથ્યાત્વની પ્રકૃતિનો નાશ થયો નથી અને સત્તામાં પડેલી છે. વળી ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વમાં સમ્યક્ત્વને બાધા ન પહોંચાડે એવા પ્રકારનો સમ્યક્ત્વ મોહનીય સંબંધી વિકાર છે. ત્રણે પ્રકારના સમકિતમાં શુધ્ધાત્માની પ્રતીતિ વર્તે છે. પ્રતીતિ અપેક્ષાએ તો સમ્યગ્દષ્ટિને સિધ્ધ સમાન કહ્યો છે. શુભાશુભરૂપ પ્રવર્તતા વા સ્વાનુભવરૂપ પ્રવર્તતા ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વીને સમ્યક્ત્વ ગુણ તો સમાન જ છે, તેથી સમ્યક્ત્વના તો પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષ ભેદ
૧૭
