Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 18

ભાવમન શુભ તથા અશુભભાવ કરે છે. જયારે બહારમાં હોય ત્યારે રાગ-દ્વેષ કરે અને એ જ અંતર્મુખ થાય ત્યારે આત્મામાં ભળી જાય છે. માટે અનુભવને મનજનિત પણ કહ્યો છે.
આત્માનો સ્વાનુભવ થતાં સમકિતી જીવ કેવળજ્ઞાની જેટલા જ નિઃશંક થઈ જાણે છે કે આત્માનો આરાધક થયો છું. અને પ્રભુના માર્ગે વળ્યો છું. હવે સ્વાનુભવ થયો એટલે ભવકટી થઈ ગઈ. હવે અમારે આ ભવભ્રમણમાં રખડવાનું હોય નહિ એવી ખાત્રી થઈ જાય છે.
વળી તમે લખ્યું કે “આત્મા અતીન્દ્રિય છે તેથી અતીન્દ્રિય વડે જ . ગ્રાહ્ય થઈ શકે, તો ભાઈશ્રી ! મન-અમૂર્તિક પદાર્થને પણ ગ્રહણ કરે છે, કારણ કે મતિ શ્રુતિજ્ઞાનનો વિષય સર્વ દ્રવ્યો કહ્યાં છે. તત્વાર્થસૂત્રમાં કહ્યું
मति श्रुतयोनिबन्धो द्रव्येष्वसर्वपर्यायेषु ॥१-रक्षा
વળી તમેક પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષનો પ્રશ્ન લખ્યો. પણ ભાઈશ્રી! સમ્યકત્વમાં તો પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષના ભેદ નથી. ચોથા ગુણસ્થાને સિધ્ધ સમાન ક્ષાયિક સમ્યકત્વ થઈ જાય છે, તેથી સમ્યકત્વ તો માત્ર યથાર્થ શ્રધ્ધાનરૂપ જ છે. તે (જીવ) શુભ-અશુભ કાર્ય કરતો પણ રહે છે. (તેથી કાંઈ યથાર્થ પદાર્થ શ્રધ્ધાન ન હોય એમ હોતું નથી;) તેથી તમે જે લખ્યું હતું કે નિશ્ચયસમ્યકત્વ પ્રત્યક્ષ છે અને વ્યવહાર સમ્યકત્વ પરોક્ષ છે તે એમ નથી. સમ્યક્ત્વનાં તો ત્રણ ભેદ છે. તેમાં ઉપશમસમ્યકત્વ અને ક્ષાયિકસમ્યકત્વ તો નિર્મળ છે કેમકે તે મિથ્યાત્વના ઉદય રહિત છે, તથા ક્ષયોપશમસમ્યકત્વ સમળ છે કેમકે સમ્યકત્વમોહનીયના ઉદયસહિત છે, પણ આ સમ્યકત્વમાં પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષના કોઈ ભેદ તો છે નહિ.
ચોથા ગુણસ્થાનકે પણ ક્ષાયિક સમ્યકત્વ હોઈ શકે છે. સમ્યકત્વના ત્રણ ભેદ છે. ઉપશમ, ક્ષયોપશમ અને ક્ષાયિક.
' ઉપશમ અને ક્ષાયિક સમ્યકત્વને મળરહિત કહ્યાં છે અને યોપશમ સમ્યક્ત્વને મળસહિત કહ્યું છે.
' ઉપશમ સમ્યત્વમાં બધી જ પ્રવૃત્તિઓ ઉપશમમાં હોય છે એટલે મળ રહિત કહ્યું છે અને ક્ષાયિક સમ્યકત્વમાં બધી જ પ્રવૃત્તિઓનો ક્ષય થયો હોય છે એટલે મળરહિત કહ્યું છે જ્યારે ક્ષયોપશમ સમ્યકત્વમાં સમ્યત્વે
૧૬