Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 12

કે તેને વિપરીત જાણે તો તેનું કારણ જ્ઞાનાવરણ કર્મ છે અને જે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ થયું તે દર્શનમોહનો ક્ષયોપશમ થવાથી થયું છે તેથી ઘટપટાદિ જે અપ્રયોજનભૂત પદાર્થને યથાર્થ ન જાણે તો પણ સમ્યગ્દર્શન તેમનું તેમ રહે છે. માટે સમ્યગદર્શન પ્રગટ થયા પછી સમ્યજ્ઞાનથી સમ્યપણે જ જાણવાનું બને છે અને તેથી તેને કેવળજ્ઞાનનો અંશ કહ્યું છે. એના માટે દાખલો આપે છે કે વાદળ ઘેરાયેલા હતાં તેથી સૂર્યનો પ્રકાશ દેખાતો નહોતો. પણ થોડું વાદળ ખસતાં એના થોડા કિરણો દેખાયા અને તે સંપૂર્ણ દૂર ખસવાથી સૂર્યનો પ્રકાશ સંપૂર્ણપણે જોઈ શકાય છે તેમ સમ્યજ્ઞાન વધતાં વધતાં કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. આ જ અર્થમાં એક વાકય ઉપદેશછાયા-૧૦માં પરમકૃપાળુદેવ લખે છે :- સભ્યદૃષ્ટિ જીવને “કેવળજ્ઞાન કહેવાય. વર્તમાનમાં ભાન થયું છે માટે દેશે કેવળજ્ઞાન થયું કહેવાય; બાકી તો આત્માનું ભાન થયું એટલે કેવળજ્ઞાન,
જે જ્ઞાન મતિ-મૃતરૂપ થઈ પ્રવર્તે છે તે જ જ્ઞાન વધતું વધતું કેવળજ્ઞાનરૂપ થાય છે, તેથી સમ્યગ્રજ્ઞાનની અપેક્ષાએ તો જાતિ એક છે. આ માટે પરમકૃપાળુદેવ ઉપદેશછાયામાં લખે છે કે –સમ્યક્દષ્ટિને આત્માનું ભાન થાય ત્યારે તેને કેવળજ્ઞાનનું ભાન પ્રગટયું અને ભાન પ્રગટયું એટલે કેવળજ્ઞાન અવશ્ય થવાનું. સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થતાં અનંતાભવ મટી એક ભવ આડો રહ્યો માટે સમ્યકત્વ ઉત્કૃષ્ટ છે. સમ્યકત્વ આબે માંહી-અંતરમાં દશા ફરે; કેવળજ્ઞાનનું બીજ પ્રગટ થયું. સમકિતી એટલે મિથ્યાત્વમુકત, કેવળજ્ઞાની એટલે ચારિત્રાવરણથી સંપૂર્ણ મુકત આ (ગુણની) અપેક્ષાએ બન્નેની જાતિ એક છે.
વળી એ સમ્યગ્દષ્ટિના પરિણામમાં (એ જ્ઞાન) સવિકલ્પ તથા નિર્વિકલ્પ થઈ બે પ્રકારે પ્રવર્તે છે. ત્યાં જે પરિણામ વિષય-કષાયરૂપ વા પૂજા-દાન-શાસ્ત્રાભ્યાસાદિકરૂપ પ્રવર્તે છે તે સવિકલ્પરૂપ જાણવા.
જીવે એકવાર આત્માનો અંશ અનુભવ કર્યો ત્યારથી તેનું સમ્યગદર્શન આર્વિભાવ પામ્યું તેમ કહેવાય. ત્યાર પછી તેના બે પ્રકારના પરિણામ વર્ત-સવિકલ્પ તથા નિર્વિકલ્પ.
સવિકલ્પમાં પણ તે ચારિત્રમોહના ઉદયને કારણે તેના પરિણામ વિષયકષાયાદિરૂપ પણ પ્રવર્તે અને પૂજા-દાન-શાસ્ત્રાભ્યાસાદિકરૂપ પણ
૧૦