________________
સુવિકલ્પ વડે જે ચૈતન્યસ્વરૂપનો નિશ્ચય કર્યો હતો તેમાં જ વ્યાપ્યવ્યાપકરૂપ થઈ એવો પ્રવર્તે છે કે જયાં ધ્યાતા-ધ્યેયપણું દૂર થઈ જાય એવી દિશાનું નામ નિર્વિકલ્પ અનુભવ છે.
અહીં ધ્યાતા, ધ્યાન, ધ્યેય અને જ્ઞાતા, જ્ઞાન, જોય બધુ એક થઈ જાય છે.
અહો ! આ તો ખરેખરી પ્રયોજનભૂત, સ્વાનુભવની ઉત્તમ વાત છે. સ્વાનુભવની આવી સરસ વાતો પણ મહાભાગ્યે જ સાંભળવા મળે છે, ને એ અનુભવદશાની તો શી વાત ! મોક્ષમાર્ગનું ઉદ્ધાટન નિર્વિકલ્પ સ્વાનુભવ વડે થાય છે. હવે સવિકલ્પમાંથી નિર્વિકલ્પ અનુભવ થવાની જે વાત કરી તે સંબંધમાં શાસ્ત્રાધાર આપીને સ્પષ્ટ કરે છે.
મોટા નયચક્રગ્રંથમાં એમ જ કહ્યું છે કે :तच्चाणेसणकाले समयं बुज्झेहि जुत्तिमग्गेणा
णो आराहणसमये पच्चक्खो अणुहवो जला रहा અર્થ :- તત્ત્વના અવલોકન (અન્વેષણ) સમયે અર્થાત્ શુધ્ધાત્માને યુકિત અર્થાત નય-પ્રમાણવડે પહેલાં જાણે, પછી આરાધન સમય જે અનુભવકાળ છે તેમાં નય-પ્રમાણ છે નહિ, કારણ કે પ્રત્યક્ષ અનુભવ છે.
શુધ્ધાત્માને યુકિત અર્થાત નય-પ્રમાણ વડે એનો નિશ્ચય કરવા માટે જાણે છે, પણ વસ્તુનો-આત્માનો નિશ્ચય થતાં એનું પ્રયોજન રહેતું નથી, કારણ સાક્ષાત અનુભવ-પ્રાપ્તિ છે.
- જેમ રનની ખરીદ વખતે અનેક વિકલ્પ કરે છે પણ જ્યારે તે રત્ન પ્રત્યક્ષ પહેરવામાં આવે છે ત્યારે વિકલ્પ હોતો નથી, પહેરવાનું સુખ જ છે. એ પ્રમાણે સવિકલ્પ દ્વારા નિર્વિકલ્પ અનુભવ થાય છે.
જયારે રત્નની ખરીદી કરવા ગયા ત્યારે અનેક પ્રકારના રત્ન જોઈને અંદર ઘણા વિચાર પ્રવર્તતા હતા કે કયું લેવું? પણ જયારે નક્કી કરીને ખરીદી લીધું, પૈસા આપી દીધા પછી તેને પહેરવાનું જ સુખ હોય છે. પછી વિકલ્પ રહેતા નથી. તેમ આત્માના લક્ષણોનું કે ગુણોનું ચિંતન કરે છે ત્યાં સુધી વિકલ્પ છે પણ પછી જયારે એ વિકલ્પ છૂટી જાય છે ત્યારે તે નિર્વિકલ્પ થાય છે અને આનંદ અનુભવાય છે. હવે નિર્વિકલ્પ અનુભવમાં જ્ઞાન કયા પ્રકારે વર્તે છે તે દેખાડે છે.
