Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
६८
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अन्वय:-तत् पात्राद् अर्हति घन् यच्च ।
अर्थ:-तद् इति द्वितीयासमर्थात् पात्रशब्दात् प्रातिपदिकाद् अर्हतीत्यस्मिन्नर्थे चन् यच्च प्रत्ययो भवति ।
उदा०-(घन्) पात्रमर्हति-पात्रिय: शुद्धपुरुषः। (यत्) पात्र्य: शुद्धपुरुषः । पात्रशब्द आढकपर्यायोऽपि वर्तते। ___आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) द्वितीया-समर्थ (पात्रात्) पात्र प्रातिपदिक से (अर्हति) कर सकता है, अर्थ में (घन्) घन् (च) और (यत्) यत् प्रत्यय होते हैं।
उदा०-(घन्) पात्र को जो भोजन के लिये प्राप्त कर सकता है वह-पात्रिय शुद्ध पुरुष। (यत) पात्र्य शुद्ध पुरुष। पात्र शब्द आढक (चार सेर) का भी पर्यायवाची भी है।
सिद्धि-(१) पात्रियः । पात्र+अम्+घन्। पा+इय। पात्रिय+सु। पात्रियः ।
यहां द्वितीया-समर्थ 'पात्र' शब्द से अर्हति अर्थ में इस सूत्र से 'घन्' प्रत्यय है। 'आयनेय०' (७।१।२) से घ्' के स्थान में 'इय्’ आदेश और 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है। .
(२) पात्र्यः । यहां पूर्वोक्त 'पात्र' शब्द से इस सूत्र से यत्' प्रत्यय है। छ:+यत्
(७) कडङ्करदक्षिणाच्छ च।६८। प०वि०-कडकरदक्षिणात् ५।१ छ १।१ (सु-लुक्) च अव्ययपदम्।
स०-कडङ्करश्च दक्षिणा च एतयो: समाहार: कडकरदक्षिणम्, तस्मात्-कडङ्करदक्षिणात् (समाहारद्वन्द्वः)।
अनु०-तत्, अर्हति, यत् इति चानुवर्तते। अन्वय:-तत् कडङ्करदक्षिणाभ्याम् अर्हति छो यच्च ।
अर्थ:-तद् इति द्वितीयासमर्थाभ्यां कडकरदक्षिणाभ्यां प्रातिपदिकाभ्याम् अर्हतीत्यस्मिन्नर्थे छो यच्च प्रत्ययो भवति।
उदा०-(छ:) कडकरमर्हति-कडङ्करीयो गौः । (यत्) कडकर्यो गौः । (छ:) दक्षिणामर्हति-दक्षिणीयो भिक्षुः । (यत्) दक्षिण्यो ब्राह्मणः ।
आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) द्वितीया-समर्थ (कडङ्करदक्षिणात्) कडकर, दक्षिणा प्रातिपदिकों से (अर्हति) प्राप्त कर सकता है, अर्थ में (छ:) छ (च) और (यत्) यत् प्रत्यय होते हैं।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org