Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
.
३९७
३६७
पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः अण
(३०) तयुक्तात् कर्मणोऽण् ।३६। . प०वि०-तयुक्तात् ५।१ कर्मण: ५।१ अण् ११।
सo-तया (व्याहृतार्थया वाचा) युक्त:-तद्युक्त:, तस्मात्-तयुक्तात् (तृतीयातत्पुरुषः)।
अन्वय:-तयुक्तात् कर्मण: स्वार्थेऽण् ।
अर्थ:-तयुक्तात्-व्याहृतार्थया वाचा युक्तात् कर्मन्-शब्दात् प्रातिपदिकात् स्वार्थेऽण् प्रत्ययो भवति ।
- उदा०-कर्मैव-कार्मणम् । व्याहृतार्थां वाचम्-वाचिकं श्रुत्वा यत् कर्म क्रियते तत् 'कार्मणम्' इति कथ्यते।
_ आर्यभाषा: अर्थ-(तयुक्तात्) उस व्याहृतार्थक वाणी से युक्त (कर्मण:) कर्मन् प्रातिपदिक से स्वार्थ में (अण्) अण् प्रत्यय होता है।
उदा०-कर्म ही-कार्मण । व्याहृतार्थक वाणी को सुनकर जो कर्म किया जाता है उसे कार्मण' कहते हैं।
सिद्धि-कार्मणम् । कर्मन्+सु+अण्। कार्मन्+अ। कार्मण+सु। कार्मणम् ।
यहां व्याहृतार्थक वाणी से युक्त कर्मन्' शब्द से इस सूत्र से स्वार्थ में 'अण्' प्रत्यय है। यहां 'अन्' (६।४।१६७) से प्रकृतिभाव होता है अर्थात् 'नस्तद्धिते' (६।४।१४४) से प्राप्त अंग के टि-भाग (अन्) का लोप नहीं होता है। 'अट्कुप्वाङ्' (८।४।२) से णत्व होता है। अण्
(३१) ओषधेरजातौ ।३७। प०वि०-ओषधे: ५।१ अजातौ ७१। स०-न जाति:- अजाति:, तस्याम्-अजातौ (नञ्तत्पुरुष:)। अनु०-अण् इत्यनुवर्तते। अन्वय:-अजातावोषधे: स्वार्थेऽण् ।
अर्थ:-अजातौ जातिवर्जितऽर्थे वर्तमानाद् ओषधि-शब्दात् प्रातिपदिकात् स्वार्थेऽण् प्रत्ययो भवति।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org