Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
२५५
पञ्चमाध्यायस्य द्वितीय पादः आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ (वर्णात्) वर्ण प्रातिपदिक से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति और (अस्मिन्निति) सप्तमी-विभक्ति के अर्थ में (इनि:) इनि प्रत्यय होता है (ब्रह्मचारिणि) ब्रह्मचारी अर्थ अभिधेय में (अस्ति) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह 'अस्ति' हो।
उदा०-वर्ण इसका है वा इसमें है यह-वर्णी ब्रह्मचारी। ब्रह्मचारी का अभिप्राय चातुर्णिक है, क्योंकि वह ब्रह्मवेदाध्ययन के लिये आचार्य के द्वारा उपनीत होकर तत्सम्बन्धी नियमों का आचरण करता है।
सिद्धि-वर्णी । वर्ण+सु+इन् । वर्ण+इन् । वर्णिन्+सु। वर्णीन्+सु । वर्णीन्+० । वर्णी।
यहां प्रथमा-समर्थ वर्ण' शब्द से अस्य (षष्ठी) वा अस्मिन् (सप्तमी) विभक्ति के अर्थ में ब्रह्मचारी अर्थ अभिधेय में 'इनि' प्रत्यय है। शेष कार्य 'तपस्वी (५।२।१०२) के समान है।
इनिः
(४२) पुष्करादिभ्यो देशे।१३५। प०वि०-पुष्कर-आदिभ्य: ५।३ देशे ७१ ।
स०-पुष्कर आदिर्येषां ते पुष्करादयः, तेभ्य:-पुष्करादिभ्यः (इतरेतरयोगद्वन्द्व:)।
अनु०-तत्, अस्य, अस्ति, अस्मिन्, इति, इनिरिति चानुवर्तते । अन्वय:-तत् पुष्करादिभ्योऽस्याऽस्मिन्निति इनि:, देशे, अस्ति।
अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थेभ्य: पुष्करादिभ्य: प्रातिपदिकेभ्योऽस्येति पष्ठ्यर्थेऽस्मिन्निति च सप्तम्यर्थे इनि: प्रत्ययो भवति, देशेऽभिधेये, यत् प्रथमासमर्थमस्ति चेत् तद् भवति।
उदा०-पुस्करोऽस्या अस्यां वाऽस्ति-पुष्पकरिणी, पद्मिनी, इत्यादिकम्।
पुष्कर। पद्म । उत्पल । तमाल। कुमुद । नड। कपित्थ। बिस। मृणाल । कर्दम। शालूक। विगर्ह। करीष। शिरीष । यवास। प्रवास। हिरण्य । इति पुष्करादयः ।।
आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ (पुष्करादिभ्यः) पुष्कर आदि प्रातिपदिकों से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति और (अस्मिन्निति) सप्तमी-विभक्ति के अर्थ में दिशे) देश अर्थ अभिधेय में (इनि:) इनि प्रत्यय होता है (अस्ति) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह 'अस्ति' हो।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org