Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
३५६
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अन्वय:-इवे कुशाग्रात् छः। अर्थ:-इवार्थे वर्तमानात् कुशाग्रशब्दात् प्रातिपदिकाच्छ: प्रत्ययो भवति।
उदा०-कुमाग्रमिव सूक्ष्मा कुशाग्रीया बुद्धि: । कुशाग्रमिव तीक्ष्णम्कुशाग्रीयं शस्त्रम्।
आर्यभाषा अर्थ-(इवे) सदृश अर्थ में विद्यमान (कुशाग्रात्) कुशाग्र प्रातिपदिक से (छ:) छ प्रत्यय होता है।
उदा०-कुशाग्र=दर्भ के अग्रभाग के समान सूक्ष्म-कुशाग्रीया बुद्धि । कुशाग्र-दर्भ के अग्रभाग के समान तीक्ष्ण-कुशाग्रीय शस्त्र।
सिद्धि-कुशाग्रीया। कुशाग्र+सु+छ। कुशाग्र+ईय। कुशाग्रीय+टाप् । कुशाग्रीया+सु। कुशाग्रीया+० । कुशाग्रीया।
यहां इव-अर्थ में विद्यमान कुशाग्र' शब्द से इस सूत्र से छ' प्रत्यय है। 'आयनेय०' (७।१।२) से छ्' के स्थान में 'ईय्' आदेश और 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है। स्त्रीत्व-विवक्षा में 'अजाद्यतष्टाप (४।१।४) से टाप्' प्रत्यय होता है।
(११) समासाच्च तद्विषयात्।१०६ । प०वि०-समासात् ५।१ च अव्ययपदम्, तद्विषयात् ५।१ ।
स०-स:-इवार्थो विषयो यस्य स:-तद्विषय:, तस्मात्-तद्विषयात् (बहुव्रीहि:)।
अनु०-इवे इत्यनुवर्तते। अन्वय:-इवे तद्विषयात् समासाच्छः ।
अर्थ:-इवार्थे वर्तमानात् तद्विषयात् इवार्थविषयकात् समासात् प्रातिपदिकाच्छ: प्रत्ययो भवति।
उदा०-काकतालमिव-काकतालीयम्। अजाकृपाणमिव-अजाकृपाणीयम् । अन्धकवर्तिकमिव-अन्धकवर्तीयम्।
आर्यभाषा: अर्थ-(इवे) सदृश में विद्यमान (तद्विषयात्) इवार्थ-विषयक (समासात्) समस्त प्रातिपदिक से (च) भी (छ:) छ प्रत्यय होता है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org