Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
३६०
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् स० -कर्कश्च लोहितश्च एतयो: समाहार: कर्कलोहितम्, तस्मात्कर्कलोहितात् (समाहारद्वन्द्वः) ।
अनु०-इवे इत्यनुवर्तते। अन्वय:-इवे कर्कलोहिताद् ईकक् ।
अर्थ:-इवार्थे वर्तमानाभ्यां कर्कलोहिताभ्यां प्रातिपदिकाभ्याम् ईकक् प्रत्ययो भवति।
उदा०-(कर्क:) कर्क: श्वेताश्व इव-कार्कीकोऽश्वः । (लोहितः) लोहित: रक्त इव-लौहितीक: स्फटिकः।
आर्यभाषा: अर्थ-(इवे) सदृश अर्थ में विद्यमान (कर्कलोहितात्) कर्क, लोहित प्रातिपदिकों से (ईकक्) ईकक् प्रत्यय होता है।
उदा०-(कर्क) कर्क-इन्द्र के श्वेत घोड़े के समान जो घोड़ा है वह-कार्कीक। (लोहित) जो स्फटिक मणि, उपाश्रय से लोहित रक्तवर्ण के समान है वह-लौहितीक।
सिद्धि-कार्कीकः । कर्क+सु+ईकक् । का+इक । कार्कीक+सु । कार्कीकः ।
यहां इव-अर्थ में विद्यमान कर्क' शब्द से इस सूत्र से ईकक्' प्रत्यय है। 'किति च' (७।२।११८) से अंग को आदिवृद्धि और 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही-लौहितीकः ।
थाल्
(१६) प्रत्नपूर्वविश्वेमात् थाल् छन्दसि।१११। प०वि०-प्रत्न-पूर्व-विश्व-इमात् ५।१ थाल् ११ छन्दसि ७१।
स०-प्रत्नश्च पूर्वश्च विश्वश्च इमश्च एतेषां समाहार: प्रत्नपूर्वविश्वेमम्, तस्मात्-प्रत्नपूर्वविश्वेमात् (समाहारद्वन्द्वः)।
अनु०-इवे इत्यनुवर्तते। अन्वय:-छन्दसि इवे प्रत्नपूर्वविश्वेमात् थाल।
अर्थ:-छन्दसि विषये इवार्थे वर्तमानेभ्य: प्रत्नपूर्वविश्वेमेभ्य: प्रातिपदिकेभ्यस्थाल् प्रत्ययो भवति।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org