Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
३६१
पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः
३९१ अनु०-तादर्थ्य, यद् इति चानुवर्तते। अन्वय:-तादर्थेऽर्थे पादार्घाभ्यां च यत्।
अर्थ:-तादर्थ्य वर्तमानाभ्यां पादार्घाभ्यां च प्रातिपदिकाभ्यां स्वार्थे यत् प्रत्ययो भवति।
उदा०-(पाद:) पादार्थमिदम्-पाद्यमुदकम् । अर्घार्थमिदम्अर्घ्यदकम्।
आर्यभाषा: अर्थ-(तादर्थे) उसके लिये अर्थ में विद्यमान (पादार्घाभ्याम्) पाद, अर्घ प्रातिपदिकों से स्वार्थ में (यत्) यत् प्रत्यय होता है।
उदा०-(पाद) पांव धोने के लिये यह-पाद्य जल। (अर्घ) मुंह धोने के लिये यह-अर्घ्य जल।
सिद्धि-पाद्यम् । पाद+भ्याम्+यत्। पाद्+य। पाद्य+सु। पाद्यम्।
यहां तदर्थ अर्थ में विद्यमान पाद' शब्द से इस सूत्र से यत्' प्रत्यय है। यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही-अय॑म् ।
ज्य:
(२०) अतिथेय॑ः ।२६॥ प०वि०-अतिथे: ५ ।१ ज्य: ११ । अनु०-तादर्थ्य, यत् इति चानुवर्तते । अन्वय:-तादर्थोऽतिथिशब्दाद् व्यः ।
अर्थ:-तादर्थेऽर्थे वर्तमानाद् अतिथि-शब्दात् प्रातिपदिकात् स्वार्थे ज्य: प्रत्ययो भवति।
उदा०-अतिथये इदम्-आतिथ्यं दुग्धम्।
आर्यभाषा: अर्थ-(तादर्थो) उसके लिये अर्थ में विद्यमान (अतिथे:) अतिथि प्रातिपदिक से स्वार्थ में (ज्य:) व्य प्रत्यय होता है।
उदा०-अतिथि के लिये यह-आतिथ्य दुग्ध । सिद्धि-आतिथ्यम्। अतिथि+डे+व्य । आतिथ्+य। आतिथ्य+सु । आतिथ्यम् ।
यहां तदर्थ अर्थ में विद्यमान ‘अतिथि' शब्द से इस सूत्र से स्वार्थ में 'व्य' प्रत्यय है। पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के इकार का लोप होता है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org