Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
१६०
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् उदा०-गोषदशब्दोऽस्मिन्नस्तीति-गोषदकोऽध्यायोऽनुवाको वा। इषेत्वशब्दोऽस्मिन्नस्तीति-इषेत्वकोऽध्यायोऽनुवाको वा, इत्यादिकम् । ____ गोषद । इषेत्व। मातरिश्वन्। देवस्य त्वा । देवीराप: । कृष्णोऽस्याखरेष्ट: । दैवींधियम् । रक्षोहण । अञ्जन। प्रभूत । प्रतूर्त । कृशानु। इति गोषदादयः ।।
आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ (गोषदादिभ्यः) गोषद आदि प्रातिपदिकों से (मतौ) मतुप्-प्रत्यय के अर्थ में (वुन्) वुन् प्रत्यय होता है (अध्यायानुवाकयो:) यदि वहां अध्याय वा अनुवाक अर्थ अभिधेय हो।
उदा०-गोषद शब्द इसमें है यह-गोषदक अध्याय वा अनुवाक । इषेत्व शब्द इसमें है यह-इषेत्वक अध्याय वा अनुवाक इत्यादि।
सिद्धि-गोषदकः । गोषद+सु+वुन् । गोषद्+अक । गोषदक+सु। गोषदकः ।
यहां प्रथमा-समर्थ गोषद' शब्द से मतुप (सप्तमी-विभक्ति) के अर्थ में तथा अध्याय वा अनुवाक अर्थ अभिधेय में इस सूत्र से वुन्' प्रत्यय है। युवोरनाकौं (७।१।१) से वु' के स्थान में 'अक' आदेश और पूर्ववत् अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही-इषेत्वक: आदि।
कुशलार्थप्रत्ययविधिः वुन्
(१) तत्र कुशलः पथः ।६३ । प०वि०-तत्र अव्ययपदम् (सप्तम्यर्थे) कुशल: १।१ पथ: ५।१ । अनु०-वुन् इत्यनुवर्तते। अन्वय:-तत्र पथ: कुशलो वुन्।
अर्थ:-तत्र इति सप्तमीसमर्थात् पथिन्-शब्दात् प्रातिपदिकात् कुशल इत्यस्मिन्नर्थे वुन् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-पथि कुशल:-पथकः ।
आर्यभाषा: अर्थ-(तत्र) सप्तमी-समर्थ (पथः) पथिन् प्रातिपदिक से (कुशल:) कुशल-चतुर अर्थ में (वुन्) वुन् प्रत्यय होता है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org