Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
पञ्चमाध्यायस्य द्वितीय पादः
सo - आहतं च प्रशंसा च ते आहतप्रशंसे तयो: - आहतप्रशंसयोः
(इतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
अनु०-तत्, अस्य, अस्ति, अस्मिन् इति, इति चानुवर्तते । अन्वयः-तद् आहत-प्रशंसयो रूपाद् अस्य अस्मिन्निति च यप्,
2
अस्ति ।
अर्थः-तद् इति प्रथमासमर्थाद् आहतप्रशंसयोरर्थयोर्वर्तमानाद् रूपशब्दात् प्रातिपदिकाद् अस्येति षष्ठ्यर्थे, अस्मिन्निति च सप्तम्यर्थे यप् प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थमस्ति चेत् तद् भवति ।
उदा०- ( आहतम्) आहतं रूपमस्य, अस्मिन् वाऽस्ति - रूप्यो दीनारः । रूप्यः केदार: । रूप्यं कार्षापणम् । (प्रशंसा) प्रशस्तं रूपमस्य, अस्मिन् वाऽस्ति-रूप्यः पुरुषः । निघातिकाताडनादिना दीनारादिषु रूपं यदुत्पद्यते तदाहतमिति कथ्यते ।
२४३
आर्यभाषा: अर्थ- (तत्) प्रथमा-समर्थ (आहतप्रशंसयोः) आहत और प्रशंसा अर्थ में विद्यमान (रूपात् ) रूप प्रातिपदिक से (अस्य) षष्ठी विभक्ति और (अस्मिन्निति) सप्तमी विभक्ति के अर्थ में (यम्) यप् प्रत्यय होता है (अस्ति) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह 'अस्ति' हो ।
उदा०- ( आहत) आहत रूप इसका है वा इसमें है यह-रूप्य दीनार (सोने का सिक्का) । रूप्य केदार (धन) । रूप्य कार्षापण (सोना, चांदी का सिक्का) । ( प्रशंसा ) प्रशस्त रूप इसका है वा इसमें है यह रूप्य पुरुष। रूपवान् पुरुष। हथोड़ी के ताडन आदि से दीनार आदि पर जो कोई रूप बनाया जाता है उसे 'आहत' कहते हैं।
सिद्धि-रूप्यः । रूप+सु+यप् । रूप+य। रूप्य+सु । रूप्यः ।
यहां प्रथमा-समर्थ, आहत और प्रशंसा अर्थ में विद्यमान 'रूप' शब्द से अस्य (षष्ठी) और अस्मिन् (सप्तमी ) अर्थ में इस सूत्र से यप्' प्रत्यय है । पूर्ववत् अंग के अकार का लोप होता है।
विनि:
Jain Education International
( २८ ) अस्मायामेधास्रजो विनिः ॥१२१ | प०वि० - अस् - माया - मेधा - स्रजः ५ ।१ विनि: १ । १ ।
स०-अस् च माया च मेधा च स्रक् च एतेषां समाहारःअस्मायामेधात्रक्, तस्मात् - अस्मायामेधास्रज: ( इतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
