Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
२१७
पञ्चमाध्यायस्य द्वितीय पादः (२) वृक्षवान् । वृक्ष+जस्+मतुप्। वृक्ष+मत्। वृक्ष+वत् । वृक्षवत्+सु । वृक्षवनुम्त्+सु । वृक्षवन्त्+सु। वृक्षवान्त्+सु । वृक्षवान्+० । वृक्षवान् । वृक्षवान्।
यहां प्रथमा-समर्थ वृक्ष' शब्द से अस्मिन् (सप्तमी) अर्थ में इस सूत्र से मतुप प्रत्यय है। 'मादुपधायाश्च मतोर्वोऽयवादिभ्यः' (८।२।९) से मतुप्' के मकार के स्थान में वकार आदेश होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है। ऐसे ही-प्लक्षवान् ।
(३) यवमान्। यहां 'यव' शब्द से पूर्ववत् प्रत्यय है। 'मादुपधायाश्च मतोर्वोऽयवादिभ्यः' (८।२।९) में यवादि के प्रतिषेध से मतुप्' के मकार को वकार आदेश नहीं होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है। मतुप्
(२) रसादिभ्यश्चा६५। प०वि०-रस-आदिभ्य: ५।३ च अव्ययपदम् । अनु०-तत्, अस्य, अस्ति, अस्मिन्, इति, मतुप् इति चानुवर्तते। अन्वय:-तद् रसादिभ्यश्चास्यास्मिन्निति मतुप, अस्ति।
अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थेभ्यो रसादिभ्य: प्रातिपदिकेभ्यश्च अस्येति षष्ठ्यर्थे, अस्मिन्निति च सप्तम्यर्थे मतुप् प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थमस्ति चेत् तद् भवति।
उदा०-रसोऽस्य, अस्मिन् वाऽस्ति-रसवान्। रूपमस्य, अस्मिन् वाऽस्ति-रूपवान्, इत्यादिकम् ।
__ रस । रूप। गन्ध । स्पर्श। शब्द। स्नेह । गुणात्। एकाच: । इति रसादयः । गुणग्रहणं रसादीनां विशेषण।। ।
आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ (रसादिभ्यः) रस-आदि प्रातिपदिकों से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति और (अस्मिन्) सप्तमी-विभक्ति के अर्थ में (मतुप) मतुप् प्रत्यय होता है (अस्ति) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह 'अस्ति' हो।
उदा०-रस इसका है वा इसमें है यह-रसवान्। रूप इसका है वा इसमें है यह-रूपवान्, इत्यादि।
सिद्धि-रसवान् । यहां प्रथमा-समर्थ रस' शब्द से अस्य और अस्मिन् अर्थ में इस सूत्र से 'मतुम्' प्रत्यय है। शेष कार्य वृक्षवान्' (५।२।९४) के समान है। ऐसे ही-रूपवान् आदि।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org