Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
पञ्चमाध्यायस्य द्वितीय पादः
१८१ अन्वयः-तस्य संख्यानां बहुपूगगणसङ्घानां पूरणे तिथुक्, डटि।
अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थानां संख्यावाचिनां बहुपूगगणसधानां प्रातिपदिकानां पूरणेऽर्थे तिथुक् आगमो भवति, डटि प्रत्यये परत:।
उदा०- (बहुः) बहूनां पूरण:-बहुतिथः। (पूग:) पूगस्य पूरण:-पूगतिथः । (गण:) गणस्य पूरण:-गणतिथ: (सङ्घ:) सङ्घस्य पूरण:-सङ्घतिथः।
आर्यभाषा: अर्थ-(तस्य) षष्ठी-समर्थ (संख्यायाः) संख्यावाची (बहुपूगगणसङ्घस्य) बहु, पूग, गण, संघ प्रातिपदिकों को (पूरणे) पूरा करनेवाला अर्थ में (तिथुक्) तिथुक् आगम होता है (डट्) डट् प्रत्यय परे होने पर।
उदा०-(बहु) बहुत को पूरा करनेवाला-बहुतिथ (बहुतेरा)। (पूग) पूग-समूह को पूरा करनेवाला-पूगतिथ। (गण) गण-समुदाय को पूरा करनेवाला-गणतिथ। (सङ्घ) सङ्घ-समूह को पूरा करनेवाला-सङ्घतिथ।
सिद्धि-बहुतिथ: । बहु:+आम्+डट् । बहु+तिथुक्+अ । बहु+तिथ्+अ । बहुतिथ+सु। बहुतिथः ।
___ यहां षष्ठी-समर्थ, संख्यावाची 'बहु' शब्द को पूरण अर्थ में इस सूत्र से डट् प्रत्यय परे होने पर तिथुक्’ आगम होता है। 'बहु' शब्द की बहुगणवतुडति संख्या' (१।१ ।२३) से संख्या संज्ञा है। ऐसे ही-पूगतिथ: आदि। डट् (इथुक)
(६) वतोरिथुक् ।५३। प०वि०-वतो: ६ १ इथुक् ११ । अनु०-संख्यायाः, तस्य, पूरणे, डट् इति चानुवर्तते । अन्वय:-तस्य संख्याया वतो: पूरणे इथुक् डटि।
अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थात् संख्यावाचिनो वतु-अन्तस्य प्रातिपदिकस्य पूरणेऽर्थे इथुक् आगमो भवति, डटि प्रत्यये परतः ।
उदा०-यावतां पूरण:-यावतिथ: । तावतिथ: । एतावतिथः ।
आर्यभाषा: अर्थ-(तस्य) षष्ठी-समर्थ (संख्यायाः) संख्यावाची (वतो:) वतुप्रत्ययान्त प्रातिपदिक को (पूरणे) पूरण अर्थ में (इथुक्) इथुक् आगम होता है (डट्) डट् प्रत्यय परे होने पर।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org