________________
હતી. આ સમયે જૈનધર્મ અને જૈન સંતોની આત્મ-સાધનાની શક્તિને પ્રગટ કરવા ભોજરાજાની વિનંતીને સ્વીકારી શ્રી માનતુંગાચાર્ય રાજસભામાં પધાર્યા.
આચાર્ય ભગવંતે કહ્યું કે જૈન સંતો પ્રાયઃ આત્મસાધનામાં જ સ્થિત હોય છે. તેઓ પોતાની શક્તિને ચમત્કાર રૂપે ક્યારેય પ્રદર્શિત કરતા નથી. તેમ છતાં જિનશાસનનો મહિમા પ્રદર્શિત કરવા તીર્થંકર પરમાત્માની ભક્તિનો અલૌકિક પ્રભાવ આપ જોઈ શકશો, તેનાથી સર્વ બંધનો તૂટી જાય છે.
રાજાએ આચાર્ય ભગવંતને કારાગૃહમાં લોખંડની ૪૮ તાળાયુક્ત સાંકળથી બદ્ધ કરી દીધા. આચાર્યશ્રી સ્વયં નિશ્ચિત અને નિર્ભય હતા. તેમણે દેઢ શ્રદ્ધા સાથે શ્રી આદિનાથ પ્રભુ સાથે આત્માનુસંધાન કર્યું. તેઓ ભક્તિમાં લીન-તલ્લીન બન્યા. તેમના પ્રબળ ભક્તિભાવે જ ભાષાનું રૂપ ધારણ કર્યું અને વસંતતિલકા છંદોબદ્ધ ભક્તામર પ્રણત... એક એક શ્લોક તેમના આર્તનાદ રૂપે પ્રવાહિત થયા. ભક્તિની અચિંત્ય શક્તિના પ્રભાવે એક એક શ્લોકની રચના સાથે એક એક તાળું તૂટતું ગયું. આ રીતે ૪૮ શ્લોકની રચનાથી ૪૮ તાળા તૂટી ગયા અને તેઓ બંધનમુક્ત થયા. આ રીતે ભક્તામર સ્તોત્રની રચના થઈ. ભક્તામર સ્તોત્ર તેઓ માટે શક્તિસ્ત્રોત બની ગયો. તે શક્તિના સલિલમાં બંધનજન્ય અશુભકર્મો ધોવાઈ ગયા. અકથ્ય ચૈતન્યશક્તિના પ્રભાવે પૌદ્ગલિક બંધનો સહજ રીતે દૂર થયા.
સાધક પરમાત્માને પરમ આરાધ્ય કે સાથ બનાવીને ભક્તિયોગમાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે આત્માના ભક્તિભાવો તેનું સાધન છે. ભક્તિના ક્રમિક વિકાસથી સ્વયં પોતાના શુદ્ધ આત્મતત્ત્વ સાથે તેનું સ્વતઃ અનુસંધાન થઈ જાય છે. ક્રમશઃ આત્મભાવોની સ્થિરતા થતાં અંતે સાધનસ્વયં સાધકરૂપે પરિણત થઈ જાય છે. આ ભક્તિની પરાકાષ્ટા
પ્રગટ થયેલી દિવ્યશક્તિ આધિદૈવિક, આધિભૌતિક અને આધ્યાત્મિક, ત્રણ પ્રકારના દુઃખોનો, આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિ રૂપ ત્રિવિધ તાપને શાંત - ઉપશાંત કરવા સક્ષમ છે. સાધક જે લક્ષથી તેની આરાધના કરે, તેને અવશ્ય તથા પ્રકારની શક્તિ પ્રગટ થાય છે.
ઈતિહાસકારોના મંતવ્ય અનુસાર શ્રી માનતુંગાચાર્યે રાજાભોજ દ્વારા કરાયેલા બંધનોથી મુક્ત થવા આ સ્તોત્રની રચના કરી હતી. તે કથન ઉચિત છે તેમ છતાં તેઓ અધ્યાત્મ સાધનાના પરિપક્વ ઉચ્ચ કોટિના સાધક હતા. તેથી સ્થૂળ બંધનોથી અધિક તેમનું લક્ષ્ય વિભાવોના બંધનથી મુક્ત થઈ સ્વભાવમાં સ્થિર થવાનું હોય તે સહજ છે. તેથી એક એક શ્લોકની અનુપ્રેક્ષા તેમાં પ્રગટ થતાં અધ્યાત્મભાવોને અને અધ્યાત્મશક્તિને ઉજાગર કરે છે.
સ્તોત્રના પ્રારંભમાં જ કવિશ્રીએ કહ્યું છે કે આત્માની દિવ્યશક્તિ એટલી પ્રબળ અને વાસ્તવિક છે કે દેવલોકનાદેવો કે દેવોના અધિપતિ ઈન્દ્રો પોતાની વૈક્રિયલબ્ધિ કે અઢળક ભૌતિક રિદ્ધિ-સિદ્ધિને ભૂલીને આત્મશક્તિ સમક્ષ સહજ રીતે ઝૂકી જાય છે. તેમનો બાહ્ય જગતનો અહંકાર સહજ રીતે ઓગળી જાય છે.
ભક્તિમાં તલ્લીન બનેલો ભક્ત બાળક જેવો નિર્દોષ બની જાય છે. તેને દુનિયાદારીનું ભાન રહેતું નથી. તેને શુદ્ધ આત્મતત્ત્વના અનંત ગુણરૂપ સાગર લહેરાતો પ્રતીત થાય છે. તેને જોઈને વસંતઋતુમાં થતાં કોયલના ટહુકારની જેમ તેનો મનમયૂર પણ નાચી ઉઠે છે અને આત્મભક્તિનો મધુર ટહુકાર સહજ રીતે થઈ જાય છે.
તેના અનંતકાલીન દેહના બંધન હોવા છતાં તે હર ક્ષણે મુક્તિનો અનુભવ કરે છે. ભૌતિક જગતના બંધનો કે ભૌતિક ભાવો તેને પરાયા કે આત્મભાવોથી ન્યારા ભાસે છે. આત્મદેવના જ સતત સ્મરણ રૂપ ગંગાના પ્રવાહમાં તેના વિભાવરૂપ સર્વ પાપો ક્ષણમાત્રમાં પલાયન થઈ જાય છે અને સ્વયં પવિત્રતાની અનુભૂતિ કરે છે.
જ્યારે શુદ્ધ ચૈતન્યતત્વ, તેના જ્ઞાનાદિ અખંડ ગુણો આદિ શાશ્વત ભાવોની મસ્તી માણે છે, ત્યાર પછી તેને ખારા સમુદ્ર જેવા આ ભૌતિક જગતના કોઈપણ ભાવો આકર્ષિત કરી શકતા નથી. જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને ચંદ્ર
ભક્તામર સ્તોત્રમાં આધ્યાત્મિક શક્તિનો ક્રમિક વિકાસ :
હવે આપણે ભક્તકવિની સંપૂર્ણ રચનાને નિહાળીએ. આ સ્તોત્રની સાધનાથી
જ્ઞાનધારા - ૨૦
[ પ ]
