________________
૨૨| ૩ ૯ ૧૫ ૧૬
૧૪ ૨૦|૨૧| ૨ ८
૧ | ૭ |૧૩ ૧૯|૨૫ ૧૮|૨૪| ૫ | ૬ |૧૨ ૧૦|૧૧|૧૭|૨૩ | ૪
“શ્રી પાંસઠીઓ યંત્ર' પર ધર્મસિંહજી મુનિએ ૨૪ તીર્થંકર ભગવંતોની સ્તુતિ કરવા દ્વારા રચના કરી છે. તેમના ઉપરાંત અન્ય મુનિ ભગવંતોએ પણ પાંસઠીઓ યંત્ર પર સ્વયં સ્ફુરિત તીર્થંકર ભગવંતોની સ્તુતિ કરી છે, જેમાં તેઓશ્રીએ પોતાના ભાવ ભર્યા છે. તે સ્તુતિ – શબ્દોમાં વિવિધતા છે, પરંતુ તેમાં આવતો ક્રમ સમાન છે. તેમાં સ્થાનકવાસી શ્રમણસંઘ અમીઋષિજી તેમજ ૧૭ મી સદીમાં તપાગચ્છના ગુરુ પાર્શ્વચંદ્રસૂરિના શિષ્ય શ્રી મેઘરાજ મુનિએ મૂળ સંસ્કૃત ભાષામાં પાંસઠીઓ યંત્રની રચના કરી છે.
*
શાસનસમ્રાટ યુગપ્રવર્તક શ્રી ધર્મસિંહજી મુનિ :
જેઓ સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયના જ્ઞાનીસંત થઈ ગયા. ધર્મસિંહજીનો જન્મ ઈ.સ. ૧૬૦૦માં મે માસની ૪થી તારીખે પિતા - જિનદાસ શેઠ અને માતા - શિવાબાને ત્યાં જામનગરનાં થયો હતો. ત્યાં તેઓએ પ્રાથમિક શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. ૧૫ વર્ષની ઉંમરે તેમને ઋષિ શિવજી યતિ પાસે દીક્ષા લીધી. ત્યારબાદ ધર્મસિંહજી મુનિની સંયમયાત્રા ગુરુજનોના માર્ગદર્શન નીચે જ્ઞાન, તપ, પ્રત્યાખ્યાન, ધ્યાન આદિ માર્ગે આગળ વધી રહી હતી. શ્રી ધર્મસિંહજીની બુદ્ધિ બળવત્તર, નજર પણ સૂક્ષ્મ અને તીણી, તેમનો વિનય, વિવેક, વૈયાવચ્ચની ધગશ, સિદ્ધાંતને આત્મસાત્ કરવાની તત્પરતા આદિ ગુણો જોઈને શિવજી મુનિ તેમના પર ખૂબ પ્રસન્નભાવ રાખતાં. તેઓશ્રીએ તેમને વ્યાકરણ, કાવ્ય-કોશ, તર્કના અભ્યાસ સાથે સાથે જિનાગમોનું અધ્યયન પણ શરૂ કરાવ્યું. થોડા જ સમયમાં ભાષા, સાહિત્ય, ન્યાય, વેદાંત ઈત્યાદિના મજબૂત પાયા
જ્ઞાનધારા - ૨૦
૨૦૦
સાથે તેઓ પૂર્ણ જિનાગમના સર્વ સાપેક્ષક - ન્યાયવિદમાં પારંગત થઈ ગયા. આમ, અત્યંત જ્ઞાનપિપાસુ, વિનયવંત મુનિશ્રી પર સરસ્વતી ખૂબ પ્રસન્ન હતા.
પૂજ્યશ્રી ધર્મસિંહજી વિષે એમ કહેવાય છે કે, તેઓશ્રી બન્ને હાથ વડે સહેલાઈથી લખી શકતા હતા. તે જ પ્રમાણે બન્ને પગનાં અંગુઠા અને આંગળી વચ્ચે કલમ રાખીને પણ સુંદર અક્ષરે લખી શકતા હતા. એટલું જ નહીં, પરંતુ બે હાથ અને બે પગ વડે ચાર લખાણ - ચાર અલગ-અલગ પેજ પર પણ એકીસાથે એક સમયે લખી શકતા. વિશેષરૂપે તેઓશ્રી સહસ્ત્ર - અવધાની હતા, એટલે કે એક સાથે એક હજાર - સહસ્ર બાબતોને ધ્યાનમાં રાખી અવધાન - ધારણા કરી ક્રમસર કહી શકતા હતા. તેમના પછી કોઈપણ સહસ્રાવધાની જોયા - સાંભળ્યા નથી. પૂર્વે શતાવધાની થયા છે અને વર્તમાનમાં થઈ પણ રહ્યા છે, પરંતુ સહસ્ત્રાવધાની જાણવા મળતા નથી. શ્રી ધર્મસિંહજી મુનિરચિત સાહિત્ય ઃ
*
શ્રી ધર્મસિંહજી મુનિ એક તત્ત્વજ્ઞાની આચાર્ય તેમજ વિદ્વાન સાહિત્યકાર પણ હતા. તેઓશ્રીએ સ્થાનકવાસી જૈન ધર્મનાં ૩૨ આગમોમાંથી ૨૭ આગમો પર ટબા લખ્યા છે. ટબા અર્થાત્ ‘મૂળ શબ્દ ઉપર વ્યાખ્યા' જેમાં મૂળગ્રંથનાં શ્લોકવાર કે કંડિકાવાર સ્પષ્ટ કરવાની વિશિષ્ટ લેખનપદ્ધતિ કે મૂળગ્રંથનો અર્થવિસ્તાર સંક્ષેપમાં સરળ ભાષાથી સમજાવવામાં આવે છે. આ ૨૭ ટબા લખ્યા બાદ છેલ્લે નાદુરસ્ત તબિયતનાં કારણે પાંચ આગમો - ભગવતી સૂત્ર, પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર, જીવાભિગમ સૂત્ર, સૂર્ય પ્રજ્ઞપ્તિ, ચંદ્ર પ્રજ્ઞપ્તિ પર ટબા લખી શક્યા નહીં, પરંતુ શેષ ૨૭ આગમોનાં મૂળસૂત્ર પર મૂળસ્પર્શી અર્થ ભરી દીધા છે. સાધ્વી ચંદનાજી લખે છે કે, “સત્તાર્ડ્સ आगमो पर उनकी तत्त्वपूर्ण टिप्पणीयाँ जैन साहित्य की अमूल्य निधि है ।'
તે ઉપરાંત તેમની અન્ય કેટલીક મહત્ત્વપૂર્ણ કૃતિઓ :
(૧) સમવાયાંગ સૂત્રની હૂંડી (૨) ભગવતી સૂત્રનો યંત્ર (૩) રાયપસેણીય સૂત્રની હૂંડી (૪) સ્થાનાંગ સૂત્રની હૂંડી (૫) જીવાભિગમ સૂત્રની હૂંડી (૬) જંબુદ્રીપ જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૨૦૧
