________________
શ્લોક-૧૯ - : આત્માનો સાક્ષાત્કાર : જ્યારે કોઇ ભક્ત ભક્તિરસના ચરમ શિખરે હોય છે અને તે ભૂમિકામાં તે જે બોલે છે તે વાત સાધારણ ભૂમિકાની વાત નથી હોતી. તે ભૂમિકાનું જગત તદ્દન નિરાળું હોય છે. મુક્તિનો અતિરેક અને શ્રદ્ધાની ચરમ સ્થિતિ હોય છે. તેને માત્ર પ્રભુના સુખના દર્શન જ થાય છે, ચોતરફ ફક્ત પ્રભુ જ દેખાય છે. વ્યક્તિની શ્રદ્ધા ચારિત્રમાં છે, વૈરાગ્યમાં છે, અલૌકિક ચિંતનની ધારા અને અભિવ્યક્તિ ભક્તિની ભૂમિકા પર જ થતી હોય છે. ત્યાં જે જ્ઞાનનો પ્રકાશ દેખાય છે તે અન્યત્ર દેખાતો નથી.
અહીં આત્માના મૂળ સ્વરૂપનું દર્શન થાય છે. આત્મા જ કર્તા છે, અન્ય કોઇ નહીં. સુખ-દુઃખ આત્મકૃત છે. જ્યારે કષાયોથી રહિત આત્મા એના જ નિજ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે. અર્થાત્ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન મનઃપર્યયજ્ઞાન, બાદ જ્યારે કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે આત્માનો સાક્ષાત્કાર થઇ જાય છે. કોઇ જાતના આવરણો આત્મા પર રહેતા નથી. કેવળજ્ઞાન રૂપી દીપક વડે ત્રણે લોકના અણુ-પરમાણુનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. આત્મા પારદર્શી બની જાય છે.
આ સ્તોત્રમાં સૂરિજીએ બીજી પણ એક અષ્ટક સમાવિષ્ટ કર્યું છે. તે ભયાષ્ટક છે. ભયાષ્ટક દ્વારા સૂરિજીએ અધ્યાત્મનો માર્ગ દર્શાવ્યો છે. શ્લોક-૩૪ : અહંકારનો નાશ ઃ માનરૂપી કષાયને હાથીની ઉપમા દ્વારા સમજાવ્યો છે. કારણ માન બધા જ કષાયોનું મૂળ છે. તેનાથી જ બીજા કષાયો ઉદ્ભવે છે. જ્યારે પ્રભુ સાથે તાદાત્મ્યતા સધાય જાય છે ત્યારે માનરૂપી અહંકાર સૌથી પહેલા વિલીન થઇ જાય છે. ભક્ત વધુ વિનમ્ર અને વિવેકી બની જાય છે.
તેથી જ સૌ પ્રથમ ભક્તે અહંકારનો નાશ કરવો જોઇએ. શ્લોક-૩૫ : સર્વશક્તિશાળી : માનનો નાશ થતાં આત્મા સિંહ જેવો શક્તિશાળી બની જાય છે. શક્તિશાળી મન ચંચળ ઇન્દ્રિયો પર કાબૂ કરી લે છે. લોહી (લાલ) રંગ ક્રોધ કષાયનું પ્રતીક છે. મોતી (સફેદ) - શુભ લેશ્યા અને નિર્મળતાનું પ્રતીક છે.
જ્ઞાનધારા - ૨૦
૨૯૨
બે સંવેગો એક સાથે નથી રહી શકતા. ક્રોધ (લાલ) અને નિર્મળતા (શ્વેત) બન્ને સંવેગો સાથે રહેતા નથી. આત્મા જ્યારે સિંહ જેવો શક્તિશાળી બને છે ત્યારે ક્રોધ પર કાબૂ કરી લે છે અને વધુ નિર્મળ, સરળ અને વિનયી બની જાય છે. શ્લોક-૩૬ : ઉપસર્ગ સામે વિજય : જ્યારે માન, મોહ-માયા, રાગ-દ્વેષ, ક્રોધલોભરૂપી કષાયો ચારે બાજુથી ઉપસર્ગો કરે છે ત્યારે મનની સ્થિતિ શક્તિશાળી બની ગઇ હોય છે. તેણે ઇન્દ્રિયો પર કાબૂ કરી લીધો હોય છે. તેથી આ કષાયો રૂપી ઉપસર્ગો સામે વિજય મેળવી શકાય છે કારણ ભક્તના હૃદયમાં પ્રગાઢ શ્રદ્ધા, અખૂટ આત્મવિશ્વાસ હોય છે. તેથી સહેલાઇથી કષાયોનો ઘાત કરી શકાય છે.
કષાયો રૂપી ઉપસર્ગો એવા હોય છે જાણે દવ લાગ્યો હોય, દવ એટલે કે દાવાનલ લાગે છે ત્યારે ચિનગારીઓ ઉઠે છે. આ ચિનગારીઓનો રંગ પીળો હોય છે. પીળો રંગ એ પવિત્રતાની નિશાની છે. આ આત્માના દિવ્ય તેજનાં દર્શનની શરૂઆત
છે.
જ્યારે ઉપસર્ગો શરૂ થાય છે ત્યારે અભયની પણ શરૂઆત થાય છે. અભયની શરૂઆત થાય એટલે કષાયોરૂપી ઉપસર્ગો અને ઉપસર્ગ રૂપી દુ:ખો આપોઆપ ઘટી જાય છે અને તેના પરિણામે આત્માને તેના મૂળ સ્વરૂપને પામવાની જાગૃતિ આવે છે. શ્લોક-૩૭ : મૈત્રી-પ્રેમ ઃ નાગદમની એક પ્રકારની જડીબુટ્ટી છે. તેનો બીજો અર્થ થાય છે મૈત્રીની સાધના. માન-મોહ-માયા, રાગ-દ્વેષ, ક્રોધ-લોભ રૂપી કષાયો ઓછા કરવા, શાંત કરવા, ક્ષીણ કરવા. જેના આ કષાયો ઓછા થઇ જાય છે તેનામાં ભય અને શત્રુતાનો ભાવ વિલીન થઇ જાય છે. આપોઆપ જગતના પ્રત્યેક જીવો પ્રત્યે મૈત્રીનો ભાવ જાગૃત થાય છે. અભય અને અહિંસાની પ્રતિષ્ઠા થઇ જાય છે. કોઇપણ જીવ તેનો શત્રુ હોતો નથી કારણકે વિનય - વિવેક-નમ્રતા રૂપી નાગદમની શત્રુ ને મૈત્રીમાં ને ભયને અભયમાં પરિવર્તિત કરે છે. નાગદમનીના પરિણામ સ્વરૂપ ચારે તરફ મૈત્રી
પ્રેમ ભાવ વિકસિત થઇ જાય છે. સર્વ પ્રત્યે સમભાવ વિકસે છે. આવા સંજોગોમાં જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૨૩
