________________
સૂત્ર જ્યારે મંત્ર બને છે
- ડૉ. મધુબેન જી. બરવાળિયા
પ્રથમ આવશ્યક સૂત્રનો પ્રારંભ કરેમિ ભંતે ! શબ્દથી થતો હોવાથી, તે કરેમિ ભંતે સૂત્ર તરીકે પ્રસિદ્ધ થયું છે. કરેમિ ભંતે ! શબ્દ ધાર્મિક ક્રિયા કરતા પહેલાં ગુરુ ભગવંતની વિનયપૂર્વક આજ્ઞા માગવાની છે. ‘ભંતે’ શબ્દ એ પૂજ્યભાવનો બોધક છે, જે પ્રભુ તથા ગુરુ પ્રત્યે વિનયભાવ પ્રગટ કરે છે.
કરેમિ ભંતે સૂત્ર - ભાવાર્થ – હે પૂજ્ય ! હું સમભાવની સાધના કરવા ઇચ્છે છું. તે માટે અશુભ પ્રવૃત્તિઓના પ્રત્યાખ્યાન કરું છું. જ્યાં સુધી હું નિયમને એવું ત્યાં સુધી મન-વચન-કાયા વડે અશુભ પ્રવૃત્તિ કરીશ નહીં કે કરાવીશ નહીં. હે ભગવંત ! અત્યાર સુધી મારા દ્વારા જે કોઈ અશુભ પ્રવૃત્તિ થઈ હોય, તેનાથી હું નિવૃત્ત થાઉં છું. તે અશુભ પ્રવૃત્તિની નિંદા કરું છું. ગુરુ સાક્ષીએ ગહ કરું છું. જે કર્યું છે તેનો ગુરુભગવંતની સમક્ષ સ્પષ્ટ એકરાર કરું છું. હવે હું અશુભ પ્રવૃત્તિ કરનાર કષાય આત્માનો ત્યાગ કરું છું.
આમ, કરેમિ ભંતે ! પ્રતિજ્ઞાસૂત્ર શ્રાવક માટે ૪૮ મિનિટનું સાધુજીવન છે, જે દેશવિરતી કહેવાય છે. મુમુક્ષુ આત્મા જ્યારે ગુરુમુખેથી કરેમિ ભંતે પ્રતિજ્ઞામંત્ર ગ્રહણ કરે છે ત્યારે તે સર્વવિરતી ધર્મ અંગીકાર કરી યાવતું જીવન સાધુજીવન વ્યતીત કરવા કટિબદ્ધ થાય છે. પરંપરાએ મોક્ષમાર્ગ તરફ પ્રયાણ કરે છે. આ રીતે ગુરુમુખે બોલાયેલ “કરેમિ ભંતે !” સૂત્ર મુમુક્ષુ માટે દીક્ષામંત્ર બની જાય છે.
જગતના સર્વ જીવ સુખની ખોજમાં છે. જીવમાત્રને સુખ પ્રિય છે. તે છતાં અનેક, વીરના વારસદાર એવા હોય છે કે જેઓ સંસારની ક્ષણભંગુરતાને સમજી સંસાર પ્રત્યેની આસક્તિ, સંપત્તિ, સુખ-સુવિધા, લાગણી વગેરેનો પરિત્યાગ કરીને સંયમ પંથે નીકળી પડે છે. તેમની જીવનશૈલી પરિવર્તિત થઈ જાય છે. લોચ, વિહાર, ગોચરી આદિ તેમના માટે સહજ બની જાય છે! એક વૈરાગી આત્મા થનગનતો હોય છે ત્યાગના માર્ગને સ્વીકારવા... અનુસરવા.. અને જ્યારે તે આત્મા સંસાર વોસિરાવીને પ્રવજ્યાના પંથ પર આરૂઢ થવા તત્પર થાય છે ત્યારે “કરેમિ ભંતે !'' નો મંત્ર એ આત્માની પરમાત્મા બનવાની યાત્રા શરૂ કરી દે છે.
જૈન દીક્ષામંત્રની શરૂઆત થાય છે... “કરેમિ ભંતે !” ના ઉચ્ચારથી. કરેમિ એટલે કરું છું, ભંતે એટલે ભગવાન.
આ દીક્ષામંત્ર ગ્રહણ કરતી વખતે મુમુક્ષુઓના હૃદયમાં ભાવ હોય કે, “હે ભગવંત ! હે ભવનો અંત કરનારા ! ભવોભવનો અંત કરનારા ભગવંત ! મારા પરમ ઉપકારી ! મારા હિતશિક્ષક ! કરુણાના સાગર ! મારે પણ તે જ કરવું છે જે તે કર્યું છે! મારે પણ તે છોડવું છે ! મારે પણ તારી રાહ પર પા પા પગલી ભરવી છે ! તે સંસારને છોડ્યો, તો મારે પણ સંસાર છોડવો છે! તે સાવદ્ય યોગોને ત્યજી દીધા તો મારે પણ તેને ત્યજી દેવું છે ! તું અહિંસક બની ગયો તો મારાથી હિંસા થાય તે કેવી રીતે શક્ય છે? તું સદાય સત્ય વચન કહે તો મારે પણ મૃષાવચનનો ત્યાગ ! તું નિષ્પાપ જીવન જીવે તો મારા માટે પણ નિષ્પાપ જીવન જ યોગ્ય છે ! હે પ્રભુ ! હે ગુરુ ! જેવો તું તેવો જ હું બનું !” જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને ચંદ્ર
૨૯૦
ર૯૬
જ્ઞાનધારા - ૨૦
