________________
સંપૂર્ણ જ્ઞાન મેળવી ચૌદપૂર્વધર બન્યા. ગુરુએ યોગ્યતા જોઈ વીર સં. ૧૫૬માં શ્રમણનાયકનું ઉત્તરદાયિત્વ તેમને સોંપ્યું. ભદ્રબાહુ સ્વામીને આચાર્યપદથી અંલકૃત કર્યા અને જિનશાસન આચાર્ય ભદ્રબાહુ જેવા સામર્થ્યવાન શ્રુતસંપન્ન અને અનુભવસંપન્ન વ્યક્તિત્વને પામીને કૃતાર્થ બન્યું. આચાર્ય ભદ્રબાહુના સમયમાં પાટલીપુત્રમાં મોટી શ્રમણ સંઘ પરિષદ મળી હતી અને તેમાં પ્રથમ જિનાગમની વાચના થયેલી.
દુષ્કાળને કારણે જૈન શ્રમણો ભારતના પૂર્વ ઈશાન તરફ ચાલ્યા ગયા, તેથી પઠન - પાઠન બંધ થઈ ગયા. જે હતા તેમનું જ્ઞાન પણ શીર્ણ -વિશીર્ણ થઈ ગયું. દુકાળ મટ્યા બાદ સાધુઓ વિચરતા વિચરતા પાટલીપુત્ર પધાર્યા અને જેને જેને જે કાંઈ યાદ હતું તે સર્વ એકઠું કરી અગિયાર અંગ સ્થાપિત કર્યા. વીર સંવત ૧૬૦માં લગભગ શ્રી સ્થૂલિભદ્રની અધ્યક્ષતામાં આ કાર્ય થયું. પણ બારમાં અંગની સ્થાપના માટે ભદ્રબાહુ સ્વામી સિવાય અન્ય કોઈ ન હતું. પરંતુ આચાર્ય ભદ્રબાહુ તે સમયે નેપાળની પહાડીઓમાં મહાપ્રમાણધ્યાનની સાધના કરી રહ્યા હતા. બારમા અંગની સ્થાપના માટે શ્રી સંઘે બે મુનિઓને નેપાળ મોકલ્યા. તેઓએ આચાર્ય ભદ્રબાહુને શ્રમણ સંઘની ભાવના જણાવી. પરંતુ પોતે મહાપ્રાણધ્યાન આરંવ્યું હોવાથી અને તે બાર વર્ષે પૂરું થતું હોવાથી પાટલીપુત્ર જવાની ના પાડી. તેથી સંઘના નિયમ પ્રમાણે તેઓ શિક્ષાને પાત્ર ઠર્યા. ત્યારે તેમણે બુદ્ધિવાળામુનિઓને વાચના ઓછી મળે છે એમ માની સ્થૂલભદ્ર સિવાયના બીજા ૪૯૯ શિષ્યો ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા. સ્થૂલિભદ્ર આઠ વર્ષમાં આઠપૂર્વનું જ્ઞાન મેળવ્યું. મહાપ્રાણજ્ઞાન પૂર્ણ થતાં સ્થૂલિભદ્રને વધારે વાચના મળવા લાગી.
સ્થૂલિભદ્રનો અધ્યયનક્રમ ચાલતો હતો, તે દરમિયાન તેમને મળવા આવેલ યક્ષા વગેરે સાધ્વીને પોતાની શક્તિ બતાવવા સિંહનું રૂપ બનાવી તેઓ બેસી ગયા. ત્યારે ભદ્રબાહુએ તેમને કહ્યું : “વત્સ, જ્ઞાનનો અહંકાર વિકાસમાં બાધક છે. તમે શક્તિનું પ્રદર્શન કરી અપાત્ર ઠર્યા છો. આગળની વાચના માટે હવે તમે યોગ્ય નથી.”
સ્થૂલિભદ્રને પોતાની ભૂલ સમજાઈ અને ક્ષમા માગી ભદ્રબાહુએ કહ્યું : “વાચના સ્થગિત કરવાથી સ્થૂલિભદ્રને પોતાના પ્રમાદનો દંડ મળશે એ ભવિષ્યમાં સાધુઓ માટે ઉચિત માર્ગદર્શન થશે.”
સ્થૂલિભદ્રના આગ્રહથી ભદ્રબાહુ સ્વામીએ ચારપૂર્વનું જ્ઞાન અપવાદ સાથે મૂલસૂત્રથી આપ્યું. આ રીતે સ્થૂલિભદ્રને શ્રી આચાર્ય ભદ્રબાહુ સ્વામી દ્વારા દસપૂર્વોનું જ્ઞાન અર્થ સાથે અને બાકીના ચારપૂર્વોનું જ્ઞાન મૂળથી પ્રાપ્ત થતું. આમ, બીજા કોઈને ચૌદપૂર્વોનું જ્ઞાન જ નહિ, એટલે આચાર્ય ભદ્રબાહુ સ્વામી અર્થસહિત ચૌદપૂર્વના જાણનારા છેલ્લા શ્રુતકેવળી મનાય છે.
કલ્પસૂત્રની ‘સ્થવિરાવલિ'માં શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીના ચાર મુખ્ય શિષ્યોનો ઉલ્લેખ છે - (૧) સ્થવિર ગોદાસ, (૨) સ્થવિર અગ્નિદત્ત, (૩) સ્થવિર ભદ્રદત્ત, (૪) વિર સોમદત્ત.
આ ચારેય મુનિઓ પોતાની સાધુચર્યામાં દેઢ હતા. એકવાર તેઓ ગોચરી માટે રાજગૃહી ગયા. પાછા ફરતા દિવસનો ત્રીજો પ્રહાર થઈ ગયો. દિવસના ત્રીજા પ્રહર પછી ભિક્ષાટન અને ગમનાગમનની સાધુચર્યાના નિયમો મુજબ મનાઈ હોય છે, તેથી એક મુનિ ગુફાના દ્વાર પર, બીજા ઉદ્યાનમાં, ત્રીજા ઉદ્યાનની બહાર અને ચોથા બાહ્ય ભૂભાગમાં રોકાઈ ગયા. આમ, ભદ્રબાહુ સ્વામીના આ ચારેય શિષ્યોએ મરણાન્ત કષ્ટ સહન કરી સાધુઆચારનો અનન્ય આદર્શ પૂરો પાડ્યો. આ ચારેય શિષ્યોના સ્વર્ગવાસ પછી તેમની શિષ્ય પરંપરા આગળ વધી નહિ.
આચાર્ય ભદ્રબાહુ સ્વામી ૪૫ વર્ષ સુધી ગૃહસ્થજીવનમાં રહ્યા. તેમનો ૧૭ વર્ષ સુધી સામાન્ય અવસ્થાનો સાધુપર્યાય હતો અને ૧૪ વર્ષ સુધી યુગપ્રધાનપદ વહન કર્યાનો સમય હતો. શ્રુતકેવળી આચાર્ય ભદ્રબાહુ સ્વામી વીર નિર્વાણ સં. ૧૭૦માં
સ્વર્ગવાસ પામ્યા અને ચૌદપૂર્વની અર્થવાચનાની દૃષ્ટિએ તેમની સાથે શ્રુતકેવળીનો વિચ્છેદ થયો. જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૨૫૬
જ્ઞાનધારા - ૨૦
૫o
