________________
સાંપ્રત સમસ્યાનું સમાધાન -
ભક્તામર સ્તોત્ર
- ડૉ. રેખા વોરા
૮૪ લાખ જીવયોનિમાં સંસારરૂપી ચક્ર નીચેથી ઉપર અને ઉપરથી નીચે એમ સતત ફર્યા જ કરે છે. નિગોદથી મનુષ્ય અને મનુષ્યથી નિગોદમાં કરેલા કર્મના ફળ સ્વરૂપે જન્મ અને મૃત્યુની ઘટમાળ ચાલ્યા જ કરે છે. એનો અંત ત્યારે જ આવે છે જ્યારે આત્મા પરમ સુખને પામે.
માનવજીવન અનેક પ્રકારની જંજાળોથી જકડાયેલું છે. આ જંજાળો બંધનરૂપ છે. તેમાંથી મુક્તિ કેવી રીતે મેળવવી? જીવનની અનેક સમસ્યાઓનું સમાધાન કેવી રીતે કરવું અને જીવનમાં ઉત્ક્રાંતિની સોપાનશ્રેણિમાં કેમ આગળ વધવું? આવા અનેક પ્રશ્નો પ્રત્યેક વ્યક્તિના મનમાં સતત ઘૂમરાતા હોય છે. આવા અનેક પ્રશ્નોનો ઉત્તર આપણા સ્તોત્રોમાં સમાયેલો છે.
જૈન ધર્મના પ્રાણ સ્વરૂપ નવસ્મરણનું દરરોજ પઠન-પાઠન કરવામાં આવે છે અને આ નવસ્મરણ કે કોઈક એક વિશેષ સ્તોત્રનું સ્મરણ કરવામાં આવે તો વ્યક્તિ પોતાના જીવનમાં આવતી પ્રત્યેક પરિસ્થિતિનો સમભાવે સામનો કરી શકે છે અને આવી પડેલી કોઈપણ પ્રકારની સમસ્યામાંથી સમાધાન મેળવી શકે છે.
અહીં આપણે એવા જ એક સ્તોત્રની વાત કરવી છે, જેમાં ભક્ત અને અમરની વાત છે. અર્થાત્ “ભક્તામર સ્તોત્ર”.
શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રના રચયિતા શ્રી માનતુંગસૂરિએ સાધના-ધ્યાન-યોગ - ભક્તિ દ્વારા કાર્યસિદ્ધિના પાંચ પગથિયા બતાવ્યા છે. (૧) શ્રદ્ધાનો અભાવ તેનું નામ ભવ છે - શ્રદ્ધા રાખવી. (૨) શ્રદ્ધાને અમલમાં મૂકવી - પોતાની જાત પર સંપૂર્ણ વિશ્વાસ રાખવો. Full of confidance (૩) આવી પડેલી મુશ્કેલી - સમસ્યાનો વિચાર બંધ કરવો. (૪) માત્ર અને માત્ર પરમકૃપાળુ પરમાત્માનો જ વિચાર કરવો. (૫) જ્યારે પ્રભુના નામસ્મરણથી મન શાંત થઈ જાય છે ત્યારે આત્મામાં રહેલી અનંત શક્તિ જાગૃત થાય છે અને તે દ્વારા મુશ્કેલમાં મુશ્કેલ કાર્યમાંથી માર્ગ મળી જાય છે. કાર્યસિદ્ધિની પ્રાપ્તિ માટે ઉપરોક્ત પાંચ પગથિયા આજના સમયમાં પણ એટલા જ મહત્ત્વના છે.
જૈન આગમો અને ગ્રંથો સિવાય ઋગ્યેદ, યજુર્વેદ જ્યાં હિંદુ ગ્રંથોમાં પણ ભગવાન ઋષભદેવની સ્તુતિ કરવામાં આવી છે. બ્રહ્મપુરાણમાં સૌધર્મેન્દ્ર પ્રભુની સ્તુતિ કરતાં કહે છે કે “હું બુદ્ધિની તેજસ્વિતાથી રહિત છું, છતાં આપના પ્રત્યેની ભક્તિથી પ્રેરાઈને આપની સ્તુતિ કરવા તૈયાર થયો છું.’
કંઈક આવા જ પ્રકારના ભાવ અને શબ્દોથી શ્રી માનતુંગસૂરિ આ ભક્તામર સ્તોત્રમાં પ્રભુની સ્તુતિ કરે છે. તેઓ કહે છે કે, “મારામાં બુદ્ધિ ન હોવા છતાં ગુણસમુદ્ર પ્રભુ ! આપના પ્રત્યેની ભક્તિથી પ્રેરાઈ હું આ ‘ભક્તામર સ્તોત્ર’ રૂપી આપનું સ્તવન કરવા પ્રેરાયો છું.' શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુઃ જગતની અંદર એક ક્રમ સદાકાળ ચાલ્યો આવ્યો છે કે એક સમસ્યાનું સમાધાન થાય ત્યાં બીજી સમસ્યા ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. શ્રી ઋષભદેવના સમયે પણ આ જ પરિસ્થિતિ પ્રવર્તતી હતી. જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૨૮૫
જ્ઞાનધારા - ૨૦
