________________
મંત્રજાપનો મહિમા, વિધિ અને ફલશ્રુતિ તથા જૈિનાચાર્યો દ્વારા કરાયેલી સરસ્વતીમંત્ર સાધના
- જિતેન્દ્ર મ. કામદાર
સમાજમાં વસતા નાનામોટા દરેક નાગરિકો પોતાની રોજિંદી પ્રવૃત્તિઓ, ફરજો, જવાબદારીઓ નિભાવતા નિભાવતા જીવન વ્યતીત કરતા હોય છે. સાથે સાથે કુળ. કુટુંબ, પરિવારના સંસ્કાર તથા વ્યક્તિગત શ્રદ્ધાને અનુરૂપ મંદિરોમાં દેવદર્શન, સેવાપૂજા, ગુરુવંદન, વ્યાખ્યાન શ્રવણ, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, સ્વાધ્યાય, મંત્રજપ, તપ, ધ્યાન, સ્તુતિ-સ્તવનગાન વગેરે કરતા રહેતા હોય છે અને એટલાથી સંતોષ માને છે કે આપણાથી થાય તેટલી ધર્મકરણી કરતા રહીએ છીએ.
પરંતુ કેટલાક ભાગ્યશાળી આત્માઓ પોતાને મળેલા માનવજીવનને સફળ બનાવવા, આધ્યાત્મિક માર્ગે આગળ વધવા, આત્માની અનુભૂતિને પામવા માટે વિશેષ પ્રકારની સાધનાને પ્રાધાન્ય આપે છે. પોતાની આંતરિક ઇચ્છા એવી હોય છે કે મારે મારા આત્માનું કલ્યાણ કરવું છે, દેહભાવથી પર થવું છે, રાગ-દ્વેષ મંદ કરવાં છે, દયા, દાન, કરુણા, વાત્સલ્ય જેવા ગુણોનો વિકાસ અને કામ, ક્રોધ, લોભ, મોહ જેવા દોષોથી મુક્ત થવા પુરુષાર્થ કરવો છે. તો તે માટે કોઈ યોગ્ય સદ્ગુરુના માર્ગદર્શન હેઠળ નક્કર સાધના કે મંત્ર અનુષ્ઠાન કરવા જોઈએ.
સમર્થ વિદ્વાનો અને અનુભવી ગુરુજનોના મતે સાધકને જ્યારે ઉપર મુજબ અધ્યાત્મમાર્ગે વિકાસ કરવો છે તો તે માટે તેનામાં શક્તિ તો જોઈશે. તપ, ત્યાગ, મંત્રજાપના માર્ગે જવું છે ત્યારે કેટલાક વિદ્ગો, કષ્ટો, શારીરિક તકલીફો, માનસિક નબળાઈઓ તો આવશે. ત્યારે મનની નિશ્ચલતા ટકી રહે અને આઘાતો સહન કરવાની શક્તિ તથા ક્ષમતા શરીર અને મનમાં હોવા જ જોઈએ, નહીંતર સાધના અધવચ્ચે જ અટકી પડશે. આ માર્ગે સફળતાપૂર્વક અને સ્વસ્થતાપૂર્વક આગળ વધવું છે, શરીરના તંદુરસ્તીના ઉત્તમ સંયોગો અને પરિવારની અનુકૂળતા પ્રાપ્ત કરવી છે, તો આપણા કરતા વધુ શક્તિશાળી જે દિવ્ય તત્ત્વો, દેવ-દેવીઓ, સદ્ગુરુઓ છે એમની કૃપા અને પ્રસન્નતા પ્રાપ્ત કરવી જરૂરી છે અને એ દિવ્ય તત્ત્વોની ચેતના સાથેનું અનુસંધાન કરવા માટેનું પરિબળ એટલે મંત્ર છે.
મંત્રો બે પ્રકારના છે - (૧) નામમંત્ર અને (૨) બીજમંત્ર. નામમંત્રઃ- જે મંત્રમાં જે તે ઈષ્ટ દેવીદેવતાનું નામ જોડાયેલું હોય તે દા.ત. શ્રી શંખેશ્વરા પાર્શ્વનાથાય નમ:, શ્રી આદિનાથાય નમઃ વગેરે. બીજમંત્રઃ- જે મંત્રમાં કોઈ નામ નહીં પણ ટૂંકા શબ્દો કે અક્ષરો હોય છે. જેમ કે તે નમ:' દેવી સરસ્વતીનો બીજમંત્ર છે. ‘હૂ’ શક્તિબીજ, ‘શ્ર’ સમૃદ્ધિમંત્ર વગેરે.
સાધક જયારે કોઈ ચોક્કસ ધ્યેયપ્રાપ્તિ અર્થે કોઈ મંત્રના જપનું અનુષ્ઠાન કરવા તત્પર થાય છે ત્યારે પ્રથમ તે મંત્ર વિધિસર ગ્રહણ કરવાની ચોક્કસ રીત હોય છે. ચોક્કસ લક્ષ્ય સાથે, પવિત્ર દિવસોમાં શાંત, એકાંત સ્થાને તેનું અનુષ્ઠાન કરવાનું હોય ત્યારે તે મંત્ર એમને એમ ગણવા બેસી જવાય નહીં. તેને વિધિસર ગુરુમુખેથી ગ્રહણ કરવો જોઈએ. જે ગુરુએ એ મંત્રનું અનુષ્ઠાન કરી કોઈ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી હોય, અનેકવાર લાખોની સંખ્યામાં જપ કરીને એ મંત્રને આત્મસાત્ કર્યો હોય તેવા સમર્થ ગુરુ પાસે જઈ વિનંતી કરવી જોઈએ. ગુરુ પ્રસન્ન થઈને, વાસક્ષેપ નાખીને માથે હાથ મૂકી આશીર્વાદ આપે, સાથે બેસીને સ્પષ્ટ ઉચ્ચાર સહિત લયબદ્ધ રીતે મંત્ર જપાય તેવી સમજૂતી આપે ત્યાર પછી જ અનુષ્ઠાનનો પ્રારંભ કરવો જોઈએ. જે તત્ત્વનો જપ જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૨૬૦
૬૬
જ્ઞાનધારા - ૨૦
