________________
આચાર્ય ભદ્રબાહુનું સર્જન :
મહાજ્ઞાની ચૌદપૂર્વધર અને સ્તોત્રકાર આચાર્યશ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીએ મહાપ્રભાવક ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રની રચના કરી છે.
તે ઉપરાંત ભદ્રબાહુ સ્વામીએ આવશ્યક, દશવૈકાલિક, ઉત્તરાધ્યયન, આચારાંગ, સૂત્રકથાંગ, દશાશ્રુતસ્કંધ, બૃહત્કલ્પ, વ્યવહારસૂત્ર, સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ અને ઋષિભાષિત આ દસ ગ્રંથો પર નિયુક્તિઓની રચના કરી છે.
દશા, કલ્પ, વ્યવહાર અને નિશીથ - આ ચાર છેદસૂત્રો, ભદ્રબાહુસંહિતા અને મહામંગલકારી કલ્પસૂત્રની રચના કરી છે. આમ, કુલ સોળ રચનાઓ તેમના નામે નોંધાઈ છે. ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર :
જૈન ધર્મમાં નવકાર મહામંત્ર પછી સૌથી વધુ શ્રદ્ધાથી ગવાતું કોઈ મંત્ર - સ્તોત્ર હોય તો તે શ્રી ઉવસગ્ગહરં મંત્ર છે. તેમાં ભગવાન પાર્શ્વનાથનો પ્રભાવ, તેમનો મહિમા, તેમના ગુણગાન ગૂંથી લેવામાં આવ્યાં છે. ભગવાન મહાવીર સ્વામી પછી લગભગ ૧૫૦ વર્ષ બાદ આ સ્તોત્રની રચના થઈ છે. તેની રચના કોઈ સામાન્ય વ્યક્તિએ નહિ પરંતુ ચૌદપૂર્વના જ્ઞાનના જ્ઞાતા, પ્રકાંડ વિદ્વાન એવા શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીએ કરી છે. ભગવાન મહાવીર સ્વામીની શિષ્ય પરંપરાની પાટે છઠ્ઠા ક્રમે તેઓ બિરાજમાન થયા હતા.
આ સ્તોત્રની રચના વિશે નીચેની કથા પ્રચલિત છે.
ભદ્રબાહુ સ્વામીને વરાહમિહિર નામનો ભાઈ હતો. તેને પણ જૈન ધર્મની દીક્ષા લીધી હતી. પરંતુ આચાર્યપદ ન મળવાને કારણે ગુસ્સામાં તેણે સાધુવેશ છોડી દીધો અને રાજાનો માન્યપુરોહિત બન્યો. વરાહમિહિરે જ્યોતિષવિદ્યાનો સારો અભ્યાસ કર્યો હતો. તેણે એકવાર રાજાના પુત્રની કુંડળી બનાવી તેમાં લખ્યું હતું કે - ‘તેમનો પુત્ર સો વર્ષનો થશે.” આ સાંભળી અત્યંત હર્ષ પામેલા રાજાએ તેનું બહુમાન કર્યું. આ
પ્રસંગનો લાભ લઈ વરાહમિહિરે રાજાના કાન ભંભેર્યા, ‘આપને ત્યાં પુત્રજન્મથી આનંદ પામી બધા આપને મળવા આવી ગયા, પણ એક જૈનાચાર્ય ભદ્રબાહુ સ્વામી નથી આવ્યા. રાજાએ આ બાબતે તપાસ કરી, ત્યારે ભદ્રબાહુએ જવાબ આપ્યો : “નકામું બે વખત શું કામ આવવું? આ પુત્ર તો સાતમે દિવસે બિલાડીથી મરણ પામવાનો છે.”
આ વાત સાંભળી રાજાએ પુત્રરક્ષા માટે ચોકી -પહેરા મૂક્યા. ગામની બધી બિલાડીઓને દૂર મોકલી દીધી. પરંતુ એવું બન્યું કે સાતમા દિવસે ધાવમાતા બારણામાં બેઠી બેઠી પુત્રને ધવરાવતી હતી, તેવામાં અકસ્માત લાકડાનો આગળિયો બાળક પર પડ્યો અને તે મરણ પામ્યો. વરાહમિહિર ખૂબ શરમાયો. ભદ્રબાહુ સ્વામી તે વખતે રાજાને મળવા ગયા અને સંસારનું સ્વરૂપ સમજાવી તેમને ધીરજ આપી. રાજાએ તેમના જ્યોતિષશાનની પ્રશંસા કરી. ભદ્રબાહુ સ્વામીએ લાકડાના આગળિયાના છેડા પર બિલાડીનું મોટું કોતરેલું હતું તે પણ બતાવ્યું.
આ પ્રસંગથી વરાહમિહિરનો દ્વેષ વધ્યો. તે મરીને વ્યંતરદેવ થયો અને જૈન સંઘમાં મહામારી(પ્લેગ) નો રોગ ફેલાવ્યો. તે સમયે આચાર્ય ભદ્રબાહુ સ્વામીએ ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રની રચના કરી અને સંઘને મુખપાઠ કરવા કહ્યું. ‘તેનું મંત્રેલું પાણી છાંટવાથી રોગની શાંતિ થશે” એમ જણાવ્યું. અને એ પ્રમાણે કરવાથી ઉપદ્રવ શાંત થયો. ત્યારથી આ સ્તોત્ર પ્રચલિત થયું. કલ્પસૂત્ર :- દશા શ્રુતસ્કંધના આઠમાં અધ્યયનમાં વિસ્તાર કરી કલ્પસૂત્રની રચના કરી છે. નિયુક્તિઓ:
(૧) આવશ્યક નિયુક્તિ (૨) દશવૈતાલિક નિયુક્તિ (૩) ઉત્તરાધ્યયન નિયુક્તિ (૪) આચારાંગ નિયુક્તિ (૫)સૂત્રકૃતાંગ નિયુક્તિ (૬) દશાશ્રુતસ્કંધ નિયુક્તિ (૭) બૃહકલ્પ નિયુક્તિ (૮) વ્યવહાર નિયુક્તિ (૯)વસુદેવ ચરિત્ર (૧૦) ભદ્રબાહુ સંહિતા જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને ચંદ્ર
૨૫૯
જ્ઞાનધારા - ૨૦
