________________
સ્તોત્ર રચયિતા શ્રી માનતુંગસૂરિનું જીવન અને કવન :આચાર્યશ્રી માનતુંગસૂરિનો જન્મ વારાણસીમાં થયો હતો. તેઓ બ્રહ્મક્ષત્રિય શ્રેષ્ઠી ધનદેવના પુત્ર હતા. પિતા પાસેથી નાનપણથી જ ધાર્મિક સંસ્કારો પ્રાપ્ત થયા હતા. પ્રથમ તેઓએ દિગમ્બર મુનિદીક્ષા ગ્રહણ કરી હતી, પરંતુ પાછળથી બહેનની પ્રેરણાથી બોધ પામી શ્વેતામ્બર આચાર્ય અજીતસિંહ પાસે શ્વેતામ્બર મુનિ દીક્ષા સ્વીકારી. તેઓ અલ્પ સમયમાં જ આગમોના જ્ઞાતા બન્યા અને આચાર્ય પદવી પ્રાપ્ત કરી. તેમની પ્રતિભા શ્રેષ્ઠ હતી તેથી મહાન તેજસ્વી આચાર્ય તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. તેમની કાવ્યરચના શક્તિ અનુપમ હતી. તેમની બે રચનાઓ જૈન સાહિત્યમાં ખૂબ જ પ્રચલિત છે - (૧) રાજા હર્ષદેવ સમક્ષ જૈનધર્મની પ્રભાવના કરવાના ઉદ્દેશથી આદિનાથ પરમાત્માની સ્તવના કરતું ભક્તિરસથી ભરપૂર એવું ભક્તને અમર કરે તેવું ‘ભક્તામર સ્તોત્ર’ અને (૨) નમિઊણસ્તોત્ર. તેઓ પ્રખર સાધક હતા. આ બંને કૃતિઓ મંત્રયુક્ત છે, જેના સ્મરણથી ભક્તના દુઃખદર્દ દૂર થાય છે.
આચાર્યશ્રીએ ગુણાકાર નામના શિષ્યને પોતાના સ્થાને સ્થાપી અનશન-પૂર્વક સ્વર્ગવાસ પ્રાપ્ત કર્યો. તેમનો સમય વીર નિર્વાણની ૧૨ મી શતાબ્દી (વિક્રમની સાતમી સદી) મનાય છે. આચાર્યશ્રી તીર્થંકર મહાવીરની શિષ્ય પરંપરામાં વીસમી પાટ પર બિરાજમાન હતા તેનો ઉલ્લેખ પ્રાચીન પટ્ટાવલીમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે.
★
★
ઐતિહાસિક ઘટના :
આ સ્તોત્રની રચના અંગે પ્રભાવક ચરિત્રના ‘શ્રી માનતુંગસૂરિ પ્રબંધ' નામના બારમાં પ્રબંધમાં દર્શાવ્યું છે કે....
कदापि कर्म्मवैचित्र्यात्तेषां चित्तरुजाभवत् ।
कर्म्मणा पीडिता यस्मात् शलाकापुरुषा अपि ।। १५९ ।।
धर्णेन्द्रस्मृते राजा पृष्टोडनशहेतवे ।
अवादीदायुरद्यापि स तत्संहियते कथम् || १६० ।।
૨૧૪
જ્ઞાનધારા - ૨૦
यतो भवाद्दशामायुर्बहुलोकोपकारकम् । अष्टादशाक्षरं मन्त्रं ततस्तषां समर्पयत् ।। १६१ ॥ हियत स्मृतितोयन रोगादि नवधा वयम् । अन्तर्ययौ ततः श्रीमान् धरणो धरणीतलम् ।। १६२ ।। ततस्तदनुसारण स्तवनं विदधः प्रभुः ।
ख्यातं भयहरं नाम तदद्यापि प्रवर्त्तत ॥ १६३ ॥ हमंतशतपत्रश्रीर्देह स्तोममहोनिधः । सूररजनि सत्याहो सुलभं तादशां ह्यदः ।। १६४ ।। सायं प्रातः पठदतत्रतवनं यः शुभाशयः ।
उपसर्गा व्रजंतस्य विविधा अपि दूरतः ।। १६५ ।।
અર્થાત્ - એકવાર કર્મની વિચિત્રતાથી આચાર્યશ્રીને માનસિક રોગ થયો, કારણ
કે જે કર્મોએ શલાકા પુરુષોને પણ છોડ્યા નથી તે કર્મોથી તેઓ પણ પીડા પામ્યા. એટલે તેઓશ્રીએ નાગરાજ ધરણેન્દ્રનું સ્મરણ કર્યું અને તેને અનશનને માટે પૂછ્યું ત્યારે ધરણેન્દ્ર જવાબ આપ્યો કે ‘હે ભગવન્ ! અદ્યાપિ આપનું આયુષ્ય બાકી છે, તો તે ક્ષીણ કેમ થઈ શકે ? કારણ કે આપશ્રી જેવાની વિદ્યમાનતા ઘણા પ્રાણીઓને ઉપકારરૂપ છે.’ એમ કહીને ધરણેન્દ્રે તેઓશ્રીને અઢાર અક્ષરનો (ચિંતામણિ) મહામંત્ર આપ્યો, કે જેના સ્મરણથી અને મંત્રિત જલથી તેઓ સંપૂર્ણ નીરોગી બન્યા. આથી પરોપકારપરાયણ આચાર્યશ્રીએ શ્રી સંઘના પણ સર્વે રોગ અને ભય દૂર થાય તેવા શુદ્ધભાવથી આ મંત્રાક્ષરોથી ગર્ભિત એવા શ્રી નમિઊણ સ્તોત્રની રચના કરેલ છે. વર્તમાનમાં પણ શુદ્ધભાવથી સ્તોત્રનું પઠન કરતા ભક્તના વિવિધ ઉપસર્ગો દૂર થાય છે.
⭑
સ્તોત્ર પરિચય :
સ્તોત્રનું મંગલાચરણ કરતા આચાર્યશ્રી કહે છે કે દેવતાઓનો સમૂહ કે જેઓ પાર્શ્વપ્રભુના ચરણોનો સ્પર્શ કરે છે ત્યારે તેમના મુગટોમાં રહેલા મણિઓના કિરણોથી જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૨૧૫
