________________
જૈન ધર્મના સ્તોત્ર :
જૈનભક્તિ સાહિત્યમાં આપણને પ્રથમતીર્થકર ઋષભદેવ ભગવાન અને ત્રેવીસમાં તીર્થંકર પાર્શ્વનાથ ભગવાન માટે સૌથી અધિક પ્રભાવક અને પ્રચલિત સ્તોત્ર સ્તુતિની રચના જોવા મળે છે. પ્રાચીનતમ સ્તોત્રો આપણને આગમકાળથી જ જોવા મળે છે. આચાર્ય કુન્દકુન્દની કૃતિ -તિત્યયા શુદ્ધિ, સિદ્ધભક્તિ, આ.ભદ્રબાહુજી રચિત ખૂબજ પ્રભાવશાળી ‘ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર'. આ સ્તોત્ર પ્રાકૃતમાં ગુંથાયેલા છે. દર્શનકાળથી સંસ્કૃતમાં રચાયેલા સ્તોત્ર જોવા મળે છે. આચાર્ય સમન્તભદ્રજી રચિત સ્વયંભૂ સ્તોત્ર, દેવાગમ સ્તોત્ર, યુક્તાનુશાસન, જિન સ્તુતિશતક પ્રસિદ્ધ થયા છે.
આપણે જૈન ધર્મના મહત્ત્વના પ્રભાવશાળી સ્તોત્રથી તો પરિચિત છીએ એમાંના ૧. જય ચિંતામણિ સ્તોત્રની રચના
શ્રી ગૌતમસ્વામી ૨. ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રની રચના
શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી નમોડહંત સ્તોત્રની રચના
શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકર સંસારદાવા સ્તોત્રની રચના
શ્રી હરિભદ્રસૂરિ લઘુશાંતિ સ્તોત્રની રચના
શ્રી માનદેવસૂરી સકલતીર્થ સ્તોત્રની રચના
શ્રી જીવવિજયજી સકલાર્ણત સ્તોત્રની રચના
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ૮. અજિતશાંતિ સ્તોત્રની રચના
શ્રી નંદિષેણમુનિ નમિઉણ સ્તોત્રની રચના
શ્રી માનતુંગસૂરી ભક્તામર સ્તોત્રની રચના
શ્રી માનતુંગસૂરી ૧૧. કલ્યાણમંદિર સ્તોત્રની રચના
શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકર ૧૨. તિજય પહુત સ્તોત્રની રચના
શ્રી માનદેવસૂરી ઉપર જણાવેલ સ્તોત્રમાંથી અમુક સ્તોત્રની નિયમિત રીતે આરાધના થાય છે અને નવસ્મરણમાં સ્થાન પામ્યા છે. દરેક સ્તોત્રના રચિયતાએ પ્રયોજિત ઇષ્ટફળની ૨૪૨ |
જ્ઞાનધારા - ૨૦
પ્રાપ્તિની અપેક્ષાએ ભાવનાઓને એવી રીતે અભિમંત્રિત કરી હોય છે, જેથી સાધકને પરલૌકિકફળની પ્રાપ્તિ સહજ થાય છે. દરેક સ્તોત્રથી પરલૌકિક ફળની પ્રાપ્તિ તો નક્કી જ થાય છે પણ તેનું ઇહલૌકિક ફળ પણ ચિતવવા યોગ્ય છે.
જૈન સ્તુતિકાવ્યો, સ્તોત્રની ભવ્યપરંપરાનું આપણે ઉપર મુજબ અવલોકન કર્યું. આજે એક એવા સ્તોત્રવિશે વાત કરવાના છીએ કે જે ખૂબ જ પ્રચલિત નિયમિત રીતે જેની આપણે આરાધના કરીએ છીએ. જે અજિતશાંતિ સ્તોત્ર. આ સ્તોત્ર નવસ્મરણમાંનુ એક અદ્ભુત યુગલસ્તવ છે, જે બીજા તીર્થકર શ્રી અજિતનાથ સ્વામી અને સોળમાં તીર્થકર શ્રી શાંતિનાથ સ્વામીની અતિ પ્રભાવશાળી ચમત્કારી, કષાયોને જીતી પરમશાંતિ, પરમપદને પમાડવાવાળી પ્રાકૃત ભાષામાં રચાયેલી સ્તુતિ છે.
આ ઇષ્ટફળની પ્રાપ્તિ કરાવનારા સ્તોત્રની આરાધના દરરોજ નવસ્મરણ, સામાયિકમાં કરવામાં આવે છે. આ સ્તોત્રની બીજી એક ખાસ વિશેષતા એ છે કે આ સ્તોત્ર પાક્ષિક, ચઉમાસી અને સંવત્સરી પ્રતિક્રમણમાં સ્થાન પામેલું છે અને તેનું પઠન કરવામાં આવે છે. આ સ્તોત્ર ઉપરની ભાવસભર શ્રદ્ધા અને ઊંડી સમજ પ્રતિક્રમણની ક્રિયાને પ્રાણવંતી બનાવે છે. આ સ્તોત્રમાં કુલ ૪૦ શ્લોકો છે.
આ સ્તોત્રની મન્ત્રવિદ્યાઓના પરિપૂર્ણ રહસ્યના પરસમય અને સ્વસમયના જાણકાર એવા નંદિષણમુનિએ કરી છે (ગાથા-૩૭). આ રીતે તેઓ બે તીર્થકરની યુગલ આરાધનાના યુગલ સ્તવનો પ્રારંભ કરનાર બન્યા.
તીર્થકર શ્રી નેમિનાથ ભગવાનના ગણધર પણ નંદિષણ મુનિ હતા, એટલે એક એવો મત પ્રવર્તે છે કે નંદિષેણ મુનિ ભગવાન નેમિનાથના શિષ્ય હતા, જ્યારે કેટલાકનું એવું માનવું છે કે, છંદશાસ્ત્ર, મંત્રશાસ્ત્ર, કાવ્ય પદ્ધતિ વ્યાકરણ આદિના નિષ્ણાત નંદિષેણ મુનિ મહાવીર સ્વામીના શિષ્ય હતા. પ્રબોધ ટીકાના સંપાદકોએ આગમસૂત્રો સાથેની સમાનતાના આધારે એવી સંભાવના કરી છે કે અજિતશાંતિ
સ્તોત્રના રચિયતા મુનિ નંદિષેણ ભગવાન મહાવીરની પરંપરાના સાધુ હતા અને તેમના શિષ્ય હતા. જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને ચંત્રા
x
છે. v $ ૨ -
૨૪3
