________________
૨૨
નમિઊણ સ્તોત્રનું મહાત્મ્ય
ડૉ. બીના વિરેન્દ્ર શાહ
વ્યક્તિના આત્માના વિકાસ માટે, આધ્યાત્મિક અનુભૂતિની પ્રાપ્તિ માટે અને સામાન્ય કક્ષાનો સાધક પણ પોતાને મળેલ આ મનુષ્યજીવનને સફળ બનાવી શકે તે માટે ધર્મની મુખ્યત્વે ત્રણ ધારાઓ પ્રચલિત છે -
૨૧૨
(૧) જ્ઞાનમાર્ગ (૨) ક્રિયામાર્ગ અને (૩) ભક્તિમાર્ગ
‘ભક્તિ માર્ગ’ સૌથી સરળ હોવાથી તે માર્ગે કોઈપણ ભવ્ય જીવ આગળ વધીને પરમ સુખની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે. ભક્તિ માર્ગનું સરળ માધ્યમ પરમાત્માની સ્તુતિ, સ્તવન અને સ્તોત્ર છે. તેથી જ આચાર્ય ભગવંતોએ સ્તુતિ, સ્તવન અને સ્તોત્રોની રચના કરેલી છે.
‘ટુઅ’ ધાતુમાં ‘ત્ર’ પ્રત્યય લગાવવાથી સ્તોત્ર અને ‘સ્તિત્તિ’ પ્રત્યય હોવાથી સ્તુતિ શબ્દ બને છે. એનો અર્થ છે સ્તુતિ અર્થાત્ ‘સ્તોતવ્ય’. દેવતાના પ્રશંસનીય ગુણોના સંબંધિત શબ્દો જ સ્તુતિ અથવા સ્તોત્ર કહેવાય છે.
ચિત્ત પ્રભુમય બને, પરમાત્મામાં તન્મય અને તલ્લીન બને, ચિત્ત પ્રભુમાં
જ્ઞાનધારા - ૨૦
વિલીન થાય ત્યારે અંદરથી એક ધ્વનિ ઉત્પન્ન થાય છે. તે ધ્વનિ સાથે નાભિનો નાદ મળે, નાદ સાદ બને અને સાદ શબ્દ બની સ્તુતિ રૂપે પરિણમે છે. શબ્દના સહારે હૃદયના સ્પંદનો બહાર સરી જાય છે અને હૃદયમાં ઉભરાયેલી ભક્તિ સ્તોત્ર બની શબ્દરૂપે બહાર વહે છે.
પરમાત્માની કરુણા, વાત્સલ્ય અને પ્રેમસભર સ્વરૂપનું, તેમના ગુણોનું સતત સ્મરણ અને તે સ્મરણનું માહાત્મ્ય ઉઠે છે, જે સ્તોત્ર કે સ્તુતિના રૂપે વહે છે. આ શબ્દો દ્વારા ભક્તનો પરમાત્મા પ્રત્યેનો અહોભાવ ભક્તના અહમ્ભાવને દૂર કરે છે, ભક્તમાં બાળક જેવી સરળતા, નમ્રતા પ્રગટાવે છે કે જે ધર્મનો પાયો છે. “પૂના ોટિસમં સ્તોત્રમ્ |’
કરોડગણી પૂજા બરોબર એક સ્તોત્ર થાય છે તેવું પણ સમીકરણ છે. સ્તોત્ર ભક્તિવાદ અને આત્મસમર્પણનું પ્રતીક છે.
જૈનદર્શનમાં મહાપ્રભાવક આચાર્ય ભગવંતો દ્વારા અનેક સ્તોત્રો રચાયેલા
જોવા મળે છે. આ સ્તોત્રો એવા મહાપુરુષો દ્વારા રચાયેલા છે કે જેમની ચેતના
પરમાત્માની ચેતના સાથે મળી ગયેલ છે. ત્યારે તેના શબ્દો શબ્દ ન રહેતા દરેક શબ્દ મંત્ર બની જાય છે. તેથી આ સ્તોત્રોની પ્રભાવકતા અલૌકિક છે, જેમાં ગુપ્ત રીતે ગૂઢ મંત્રો પણ દર્શાવેલા હોય છે. તેથી તેનો નિત્યપાઠ કરવાવાળાનું કલ્યાણ અને મંગલ થાય છે અને વિઘ્નો આપોઆપ દૂર થાય છે.
શ્રી પાર્શ્વનાથ પરમાત્માને સમર્પિત થયેલા સ્તોત્રોમાં શ્રી નમિઊણ સ્તોત્ર (આચાર્ય માનતુંગસૂરિ રચિત) વિશિષ્ટ છે.
‘નમિઊણ’ શબ્દથી શરૂ થતું હોવાથી સ્તોત્રને ‘નમિઊણ સ્તોત્ર’ કહે છે. આ સ્તોત્રના સ્મરણથી આઠ પ્રકારના ભયો દૂર થાય છે તેથી તેને ‘ભયહર સ્તોત્ર’ પણ કહે છે. આ સ્તોત્ર નિત્ય ગણતા નવસ્મરણમાં પાંચમું સ્મરણ છે. સ્તોત્રના રચયિતા બૃહદ્ગચ્છીય શ્રી માનતુંગસૂરીશ્વરજી છે.
જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૨૧૩
