________________
ભાવો અર્થ ન સમજનાર એવા અજ્ઞાત લોકોના પણ કુશલ પરિણામો જગાડે છે. જેમ
કે બીમાર વ્યક્તિ હોય તેના દર્દને શમાવે તેવા રત્નોના ગુણ જાણ્યા ન હોય છતાં તે રત્નો દર્દીને શમાવે તેમ પ્રશસ્ત ભાવ રચનાવાળા અજ્ઞાત ગુણવાળા સ્તુતિ - સ્તોત્રરૂપ ભાવરત્નો પણ કર્મરૂપી જ્વરને શમાવે છે.
શાસ્ત્રમાં સ્તોત્રના છ લક્ષણોનો ઉલ્લેખ બતાવ્યો છે. નમસ્કાર, આશીર્વાદ, સિદ્ધાંતપૂર્વકનું કથન, શૂરવીરતા આદિનું વર્ણન, ઐશ્વર્યનું વિવરણ તથા પ્રાર્થના. આ છ પ્રકારના લક્ષણવાળું સ્તોત્ર હોય છે, પરંતુ ક્યારેક કોઈ લક્ષણ ઓછું પણ હોય છે. સામાન્ય રીતે રચનામાં આ ધોરણ જળવાય છે. તેમાં મહાપુરુષોએ ગૂઢ તત્ત્વો (મંત્રો) એવી ખૂબીથી ગૂંથ્યા છે કે તેનો નિયમિત પાઠ કરવાથી અનેક જાતના લાભો થાય છે અનેપ્રગતિનો માર્ગ ખૂલી જાય છે. મહાપુરુષોનું ભક્તહૃદય જ્યારે ઈષ્ટદેવના અલૌકિક મહિમાનું ભાવોલ્લાસ સાથે સ્તોત્ર રચે છે ત્યારે તે સ્તોત્ર કે સ્તુતિ સ્વયં જ મંગલકારી - કલ્યાણકારી બની જાય છે. આવું જ એક સ્તોત્ર... એટલે સર્વતોભદ્ર સ્તોત્ર (વિજય પહુત્ત સ્તોત્ર).
આ સ્તોત્રના રચનાકાર પરંપરાથી શ્રીમાન દેવસૂરિ માનવામાં આવે છે. આ સ્તોત્રની ઉત્પત્તિ સાથે એક પ્રાચીન ઘટના સંકળાયેલી છે.
ભગવાન નેમિનાથના સમયની વાત છે. ભગવાન નેમિનાથ સમવસરણમાં બિરાજમાન હતા ત્યારે તેમની અધિષ્ઠાયિકા અંબિકાદેવી ત્યાં આવી અને કહેવા લાગી કે હે પ્રભુ ! હું કેટલી ભાગ્યશાળી છું. વર્તમાનમાં આપની ઉપાસનાનો લાભ મળે છે અને આ ચોવીસીના આગામી તીર્થંકર પ્રભુ પાર્શ્વનાથ અને પ્રભુ મહાવીરના સાંનિધ્યનો લાભ પણ મળશે. શું પ્રભુ આના પહેલા મારા જેવી ભાગ્યશાળી કોઈ દેવી થઈ છે, જેને આવો મહાન પુણ્યનો અવસર પ્રાપ્ત થયો હોય ?
ત્યારે પ્રભુ નેમિનાથે એક અપૂર્વ રહસ્યનું ઉદ્ઘાટન કરતાં કહ્યું કે, દેવી ! ભગવાન અજિતનાથના સમયમાં મહાદેવી અજિતાને ૧૭૦ તીર્થંકરની એક સાથે
જ્ઞાનધારા - ૨૦
૧૨૪
આરાધના કરવાનો અવસર પ્રાપ્ત થયો હતો. આ ખુશીમાં તેણે એક દિવ્ય સ્તોત્રનું નિર્માણ કર્યું, જેનું નામ ‘તિજ્ય પુહુત્ત’ સ્તોત્ર છે. આ સ્તોત્રનો મહિમા ૨૪મા તીર્થંકરના શાસનમાં એમના નિર્વાણ પછી દુઃખનાશ, પાપનાશ, ભયનાશમાં તથા આત્મધ્યાનમાં ઉપયોગી થશે. યંત્રરૂપ આ સ્તોત્ર સૂર્ય-ચંદ્ર નાડી શુદ્ધિ સાથે પ્રવાહિત થવાવાળી પ્રાણધારાની પવિત્રતાનો સાક્ષી રહેશે.
આ અપૂર્વ સ્તોત્રનો મહિમા સાંભળી અંબિકાદેવીએ ભગવાન નેમિનાથને પૂછ્યું કે હે ભગવંત ! પરમાત્મા અજિતનાથના સમયમાં ૧૭૦ જિનેશ્વરોની વિદ્યમાનતા કેવી રીતે હતી ? ત્યારે પ્રભુએ તેનું સમાધાન કરતા કહ્યું કે તે સમયે ભરતક્ષેત્રમાં પાંચ તીર્થંકર, ઐરાવત ક્ષેત્રમાં પાંચ, તેમજ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં ૧૬૦ તીર્થંકર હતા.આમ કુલ મળીને ૧૭૦ તીર્થંકરો થયા હતા. તે સમયે તીર્થંકર અજિતનાથથી પ્રભાવિત શાસનરક્ષિકા દેવી અજિતા હતી. પોતાની દૈવીય શક્તિથી તેણે તે સમયના તીર્થંકરોની પર્યાપાસના કરી હતી અને ફળસ્વરૂપે પ્રતિપ્રસાદ પ્રભાવના સ્વરૂપે તેણે એક યંત્રગર્ભિત, ચક્રગર્ભિત, નામગર્ભિત, અંકગર્ભિત, રહસ્યગર્ભિત સ્તોત્રની રચના કરી હતી. આ સ્તોત્રનું નામ સર્વતોભદ્ર સ્તોત્ર. સર્વતઃ અર્થાત્ ચારે તરફથી, ભદ્ર એટલે કલ્યાણકારી સ્તોત્ર. આ સ્તોત્રમાં સાધક સ્વયં યંત્રની મધ્યમાં રહીને અલિપ્ત બની સર્વથા સુરક્ષિત બની જાય છે. આ સર્વતોભદ્ર સ્તોત્ર સમયાંતરમાં ‘સત્તરિસય’ સ્તોત્રના નામથી પ્રસિદ્ધ થશે. એમાં ૧૭૦ તીર્થંકરોની સ્તુતિ હોવાથી એનું નામ ‘સત્તરિસય થુત્ત’ કહેવાશે. તીર્થંકર મહાવીરના શાસનમાં પરિવર્તન પામશે અને તેનું નામ પ્રથમ અક્ષરથી પ્રસિદ્ધ થશે. એનું પ્રથમ અક્ષર છે ‘તિજ્ય પહુત્ત’.
પ્રથમ અક્ષર સાંભળતા જ પ્રથમાક્ષર વિદ્યાસિદ્ધિવાળી અંબિકાને સંપૂર્ણ સ્તોત્ર આત્મસાત્ થઈ ગયો. આ સ્તોત્રનો ઉદ્ભવ પરમાત્મા અજિતનાથના સમયમાં થયો હતો. એનો આવિર્ભાવ પરમાત્મા નેમિનાથના સમયમાં થયો અને તેનો પ્રભાવ પરમાત્મા મહાવીરના શાસન પછી પણ રહેશે. પુણ્યપ્રભાવે આજે પણ એનો અનુભવ કરી પરિણામ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.
જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૧૨૫
